Gelgit, deniz seviyesinin belirli zaman aralıklarında düzenli olarak yükselip alçalmasıdır. Bu doğa olayı, Ay’ın ve Güneş’in Dünya üzerindeki çekim gücünden kaynaklanır. Gelgitler, deniz kıyılarında yaşayan canlıların hayatını, insanların denizle ilgili faaliyetlerini ve hatta enerji üretimini etkiler.

^{(Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Gelgitin Temel Sebebi

Ay, Dünya’ya Güneş’ten çok daha yakın olduğu için denizlerdeki suyu daha güçlü çeker. Ay’a bakan tarafta deniz seviyesi yükselir çünkü su Ay’ın çekimine doğru hareket eder. Dünya’nın tam karşı tarafında ise gezegenin dönme hareketi nedeniyle yine su kabarır. Böylece aynı anda iki bölgede yüksek su seviyesi oluşur. Bu iki bölge arasında kalan alanlarda ise su çekilerek alçak seviyeye iner.

Güneş’in Katkısı

Güneş, Ay kadar olmasa da gelgitler üzerinde etkili bir çekim uygular. Ay ile Güneş aynı doğrultuda olduğunda çekim güçleri birleşir ve gelgit farkı büyür. Farklı doğrultularda olduklarında ise çekim güçleri birbirini kısmen dengeler ve gelgit farkı küçülür. Güneş’in etkisi olmasaydı, gelgit farkı bugünkünden daha küçük olurdu.

Büyük Gelgit

Büyük gelgit, Ay ve Güneş’in Dünya’ya göre aynı doğrultuda hizalanmasıyla oluşur. Bu hizalanma sırasında çekim güçleri birleşerek deniz seviyesinin normalden çok daha fazla yükselmesine neden olur. Yeni ay ve dolunay evrelerinde görülen bu olayda suyun yükselmesi ve alçalması arasındaki fark en yüksektir. Kıyılarda bu fark bazen metrelerce olabilir.

Küçük Gelgit

Küçük gelgit, Ay ve Güneş’in Dünya’ya göre birbirine dik açıyla durduğu zamanlarda meydana gelir. Bu durumda iki gök cisminin çekim güçleri birbirini kısmen etkisiz hale getirir. Sonuç olarak deniz seviyesindeki değişim daha az olur. Bu olay, Ay’ın ilkdördün ve sondördün evrelerinde görülür.

^{(Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Günlük Gelgit Döngüsü

Dünya kendi ekseni etrafında döndüğü için gelgitler her gün tekrar eder. Bir kıyı bölgesinde genellikle günde iki kez yüksek su, iki kez de alçak su görülür. Bu döngü, Dünya’nın dönme hızı ve Ay’ın hareketi sayesinde oldukça düzenlidir. Ancak gelgit saatleri her gün aynı olmaz; her gün yaklaşık 50 dakika gecikir.

^{(Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Gelgitin Balıkçılığa Etkisi

Balıkçılar, avlanma planlarını gelgit zamanlarına göre yapar. Yüksek su sırasında balıklar kıyıya daha yakın bölgelerde toplanır, bu da avlanmayı kolaylaştırır. Bazı balık türleri, yumurtalarını bırakmak için gelgit dönemlerini özellikle seçer.

Gelgitin Taşımacılığa Etkisi

Limanlarda gemilerin giriş ve çıkış saatleri gelgit durumuna göre ayarlanır. Alçak su zamanında sığ liman girişleri tehlikeli olabilir, bu yüzden yüksek su zamanı tercih edilir. Tarih boyunca denizciler, yolculuk planlarını gelgit bilgilerine göre yapmıştır.

^{(Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Gelgit Enerjisi

Bazı kıyı bölgelerinde gelgit hareketlerinden elektrik üretmek mümkündür. Gelgit barajları, suyun yükselip alçalması sırasında oluşan hareket enerjisini türbinler aracılığıyla elektriğe çevirir. Bu yöntem, temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir.

Dünyada En Yüksek Gelgitler

Kanada’daki Fundy Körfezi, Dünya’daki en yüksek gelgit farkına sahiptir. Burada su seviyesi farkı 16 metreye kadar ulaşabilir. Bu kadar büyük fark, körfezin dar ve uzun yapısının suyu sıkıştırmasıyla oluşur.

Kıyı Canlılarının Uyumu

Kıyı bölgelerinde yaşayan pek çok canlı, gelgit ritmine göre yaşam döngüsünü ayarlar. Midyeler ve deniz yıldızları gibi bazı türler, alçak su sırasında suyun çekildiği kayalıklara tutunarak hayatta kalır. Yüksek su geldiğinde ise beslenme ve üreme faaliyetleri başlar.

^{(Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}