Güneş saati, güneşin gökyüzündeki konumuna göre zamanı gösteren eski bir alettir. Gölgenin hareketini takip ederek saatin kaç olduğunu anlayabilirsiniz. Mekanik saatler icat edilmeden önce zamanı ölçmek için kullanılmıştır.

^{(Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Yapısı

Güneş saati ortasında bir çubuk (gnomon) ve saat çizgilerinin bulunduğu kadrandan oluşur. Çubuk, güneş ışığını gölgeye çevirir ve kadrandaki çizgilerden saati gösterir. Saatin yapıldığı malzeme taş, metal veya tahta olabilir. Çubuğun yüksekliği ve açısı, saatin doğru çalışabilmesi için bulunduğu enleme göre ayarlanır.

Çalışma Prensibi

Güneş sabah doğudan doğar ve batıya doğru hareket eder. Çubuğun gölgesi kadran üzerinde ilerler. Sabah saatlerinde gölge uzun ve doğuya yönelirken, öğle saatlerinde kısa ve güneye yönelir. Bu şekilde gölgeyi izleyerek zamanı öğrenmek mümkündür.

Tarihçesi

Güneş saatinin bilinen ilk örnekleri Eski Mısırlılar’a aittir. MÖ 1500 civarında yapılan bir örnek hâlen Berlin Müzesi’nde sergilenmektedir. Milattan önce 300’lerde Babil’de Berossus tarafından yapılan güneş saatleri de tarihe geçmiştir. Zamanla Grekler ve Romalılar bu saatleri geliştirmiştir.

Ortaçağ ve Yeni Çağ

Ortaçağ’da Batı’da güneş saatlerinde fazla gelişme olmamıştır. 1500–1800 yılları arasında ise aristokratların desteğiyle saatler daha ayrıntılı ve kullanışlı hâle gelmiştir. Bu dönemde saatler yalnızca zamanı göstermekle kalmaz, astronomik bilgileri de yansıtırdı.

^{(Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

İslâm Dünyasında Güneş Saatleri

İslâm dünyasında güneş saatleri yatay, dikey ve silindirik olarak sınıflandırılır. Yatay saatler namaz vakitlerini gösterir. Dikey saatler binaların batı duvarına yerleştirilir ve daire, dörtgen veya üçgen biçiminde olabilir. Silindirik saatler nadirdir ve Kandilli Rasathânesi’nde tahtadan yapılmış örnekler vardır.

Bilimsel Çalışmalar

X. yüzyılda İbnü’l-Âdemî ve Sâbit b. Kurre, güneş saatlerinin yapımı üzerine eserler yazmıştır. 1281 civarında Merrâküşî, Şehâbeddin el-Maksî ve İbnü’s-Serrâc, farklı tiplerde güneş saatleri tasarlamış ve hesaplamalar yapmıştır. Bu çalışmalar, İslâm dünyasında güneş saatlerinin gelişmesini sağlamıştır.

Osmanlı Dönemi

Anadolu’daki en eski güneş saati 1409 yılında Konya Hacı Hasan Mescidi’nde yapılmıştır. İstanbul’daki camilere ve diğer binalara ayrıntılı ve kullanışlı saatler yerleştirilmiştir. Mekanik saatler yaygınlaşsa da Osmanlı’da güneş saati yapan kişiler ve bilim insanları faaliyetlerini sürdürmüştür. Ahmed Ziya Akbulut, bu ustaların son temsilcilerindendir.

Basit Güneş Saati Yapımı

Kendi güneş saatinizi yapmak için çıktınızı kesin, yazılara göre katlayın ve yapıştırın. Altına karton ekleyerek sabitleyin. Böylece basit bir güneş saati modeli oluşturabilirsiniz.

^{(Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}