Eurofighter Typhoon, Avrupa'nın önde gelen havacılık şirketleri olan Airbus (Almanya ve İspanya), BAE Systems (Birleşik Krallık) ve Leonardo (İtalya)'nın ortaklığıyla kurulan Eurofighter GmbH tarafından geliştirilen, çift motorlu, süpersonik, kanard-delta kanatlı bir çok rollü savaş uçağıdır. Program, başlangıcından itibaren Soğuk Savaş dinamikleri, ulusal bütçe kısıtlamaları ve karmaşık uluslararası iş payı müzakereleri gibi çok katmanlı zorluklarla şekillenmiş; başlangıçta hava üstünlüğü odaklı bir savaş uçağı olarak tasarlanmasına rağmen, operasyonel hizmet süresi boyunca uygulanan kapsamlı modernizasyon programlarıyla (Tranche’lar) tam anlamıyla entegre bir kara taarruz ve elektronik harp platformuna evrilmiştir. Bu evrim, uçağın ulusal hava kuvvetlerindeki stratejik rolünü pekiştirmiş ve küresel pazarda rekabet gücünü artırmıştır.

^{Eurofighter Typhoon (TonyNojmanSK)}

Geliştirme Programı Temelleri

Eurofighter programının temelleri, 1979'da Fransa, Birleşik Krallık ve Batı Almanya'nın başlattığı Avrupa Muharebe Uçağı (ECF) çalışmalarıyla atılmıştır. Bu çalışmalar, 1983'te Fransa, Birleşik Krallık, Almanya, İtalya ve İspanya’nın katılımıyla Gelecek Avrupa Savaş Uçağı (FEFA) programına dönüşmüştür. Ancak programın ilerleyen aşamalarında, uçak tasarımının gereksinimleri konusunda derin ayrılıklar yaşanmıştır. Fransa, daha hafif, tek motorlu ve öncelikle uçak gemilerinde kullanılabilecek bir platform (sonuçta Dassault Rafale) talep ederken, diğer ortaklar ağır, çift motorlu, hava üstünlüğüne odaklanmış bir avcı uçağında ısrar etmiştir. Bu anlaşmazlık, 1985 yılında Fransa'nın konsorsiyumdan ayrılarak ulusal projesine devam etmesiyle sonuçlanmış, kalan dört ülke ise Avrupa Savaş Uçağı (EFA) programı altında birleşmiştir. Programın teknoloji gösterim uçağı olan British Aerospace EAP (Experimental Aircraft Programme), 1986 yılında ilk uçuşunu gerçekleştirmiş ve EFA’nın kanard-delta kanat konfigürasyonunun temelini atmıştır. İlk EFA prototipi (DA1), 1994 yılında uçmuş ve uçağa resmi olarak 1998’de Typhoon adı verilmiştir.

^{Eurofighter Typhoon (Haci Productions)}

Almanya'nın Geri Çekilme Girişimi

Programın gelişim aşamasında, Almanya, 1990'lı yılların başında ülkenin yeniden birleşmesinin getirdiği ciddi mali yükler nedeniyle büyük bir baskı altına girmiştir. Dönemin Şansölyesi Helmut Kohl, Eurofighter projesini iptal etme vaadinde bulunmuş, Savunma Bakanı Volker Rühe ise 1991 yılının başlarında Almanya'yı projeden çekerek Eurofighter teknolojisini kullanan daha ucuz ve hafif bir uçağa geçiş yapmayı teklif etmiştir.

Ancak bu geri çekilme girişimi başarıya ulaşamamıştır. Programın geliştirme aşamasına halihazırda yatırılan yüksek miktardaki mali kaynak, projeye bağımlı hale gelen on binlerce kişiyi istihdam eden iş gücü ve en önemlisi, ortak hükümetler arasında imzalanan bağlayıcı ve cezai şartlar içeren anlaşmalar, Almanya’nın tek taraflı olarak projeden çekilmesini engellemiştir. Rühe’nin seleflerinin kurduğu bu cezai yaptırım sistemi, Kohl hükümetinin siyasi iradesine rağmen programın devam etmesinde belirleyici olmuştur.

^{Eurofighter Typhoon (Joe Ambrogio)}

İş Payı Anlaşmazlıkları ve Üretim Sözleşmesi

1995 yılında, sipariş miktarlarındaki değişiklikler nedeniyle iş payı (workshare) dengeleri konusunda yeni bir gerilim ortaya çıkmıştır. Eurofighter kurulduğunda iş payı, ülkelerin ilk sipariş oranlarına göre belirlenmişti: Birleşik Krallık %33, Almanya %33, İtalya %21 ve İspanya %13.

Ancak, tüm ülkelerin ilk sipariş adetlerini düşürmesiyle (BK 250’den 232’ye, Almanya 250’den 140’a, İtalya 165’ten 121’e, İspanya 100’den 87’ye), iş payının yeni sipariş oranlarına göre yeniden düzenlenmesi gerekmiştir. Teorik olarak yeni paylar BK %39, Almanya %24, İtalya %22 ve İspanya %15 olmalıydı. Almanya, bu kadar büyük bir iş payını kaybetmeye direnç göstermiştir.

Uzun süren müzakerelerin ardından, Ocak 1996'da İngiliz ve Alman ortaklar arasında bir uzlaşmaya varılmıştır: Almanya, başlangıçtaki anlaşmaya yakın bir iş payını korumak için ek 40 adet uçak satın alma taahhüdünde bulunmuştur. Bu anlaşmanın sonucunda, nihai iş payı yüzdeleri şu şekilde yeniden düzenlenmiştir: Birleşik Krallık %37.42, Almanya %29.03, İtalya %19.52 ve İspanya %14.03. Bu uzlaşmanın ardından, 22 Aralık 1997'de, dört ortak ülkenin savunma bakanları, uçağın seri üretimine başlanması için nihai sözleşmeyi imzalamıştır.

İşbirliği Yapısı ve Tedarik Mekanizması

Eurofighter Typhoon programı, iki ana yönetim organı ve dört ana endüstriyel ortak etrafında yapılandırılmıştır.

Yönetim ve Müşteri Arayüzü (NETMA)

• NATO Eurofighter and Tornado Management Agency (NETMA): Dört ana kullanıcı ülkeyi temsil eden ve müşterinin gereksinimlerini belirleyerek ana sözleşmeleri endüstriyel ortaklarla imzalayan NATO ajansıdır. NETMA’nın rolü, uzun vadeli evrim (Long Term Evolution - LTE) çalışmalarını ve motor tedarik sözleşmelerini (EUROJET ile) yönetmeyi de içerir.

Endüstriyel Konsorsiyum (Eurofighter GmbH)

• Eurofighter Jagdflugzeug GmbH: Projenin endüstriyel yönetimini yürüten ve üretimi koordine eden şirkettir.
• Ana Ortaklar ve Üretim Liderlikleri:
• Airbus Defence and Space (Almanya/İspanya): Alman Hava Kuvvetleri (Luftwaffe) ve İspanyol Hava ve Uzay Kuvvetleri (Ejército del Aire y del Espacio) uçaklarının montajından ve ilgili gövde bölümlerinin üretiminden sorumludur. Almanya'nın Manching tesisleri, bu montaj hatlarından biridir.
• BAE Systems (Birleşik Krallık): İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF) uçaklarının final montajını Warton tesislerinde gerçekleştirir. Ayrıca Türkiye ile yapılan Mutabakat Zaptı (MoU) gibi potansiyel ihracat projelerinde Birleşik Krallık hükümeti ile birlikte öncü rol üstlenmektedir.
• Leonardo S.p.A. (İtalya): İtalyan Hava Kuvvetleri (Aeronautica Militare) uçaklarının montajını gerçekleştirir ve aviyonik, radar ve elektronik harp sistemlerinde konsorsiyum liderlerinden biridir.

^{Eurofighter Typhoon (Rafael Minguet Delgado)}

Motor İşbirliği (EUROJET) ve Paylaşımlar

Uçağın kalbi olan EJ200 turbofan motorları, ayrı bir konsorsiyum olan EUROJET Turbo GmbH tarafından geliştirilip üretilmektedir.

• Ortaklar: Rolls-Royce (BK), MTU Aero Engines (Almanya), Avio Aero (İtalya) ve ITP Aero (İspanya).
• İş Payı ve Uzmanlık Alanları:
• MTU Aero Engines: Düşük ve yüksek basınç kompresörlerinin ve Dijital Motor Kontrol ve Gözetim Ünitesinin (DECMU) geliştirilmesi ve üretiminden sorumludur. Ayrıca Almanya ve Avusturya uçakları için nihai motor montajını gerçekleştirir.
• Avio Aero: Motorun kritik bileşenlerinden olan Düşük Basınç Türbininin ve Aksesuar Aktarım Kutusu (AMAD) ile İtalyan Hava Kuvvetleri filosunun bakım, onarım ve revizyon (MRO) hizmetlerinden sorumludur.

Bu iş birliği modeli, Almanya'nın Tranche 5 siparişi gibi büyük alımlarda dahi EUROJET ve NETMA arasında yüzlerce yeni motor tedarik sözleşmesi imzalanmasını gerektirerek, tüm ortakların ekonomik fayda sağlamasını garanti altına alır.

Teknik Özellikler

Eurofighter Typhoon, aviyonik, aerodinamik ve malzeme teknolojilerinde yenilikçi çözümleri birleştiren, dördüncü nesil ve üzeri (4.5 nesil) bir savaş uçağıdır.

Aerodinamik ve Gövde Yapısı

Typhoon, yüksek hücum açılarında ve süpersonik hızlarda üstün manevra kabiliyeti sağlamak amacıyla kanard (ön kanatçık) ve delta kanat konfigürasyonunu kullanır. Bu aerodinamik tasarım, uçağın kasıtlı olarak statik olarak kararsız olmasına neden olmuş, bu durum ise ileri düzeyde bir Quadruple-Redundant (Dörtlü Yedekli) Fly-by-Wire (FBW) sistemi gerektirmiştir. FBW, uçağın kontrolünü sürekli olarak yöneterek pilotun yüksek G manevraları sırasında bile hassas kontrol sağlamasına olanak tanır.

• Boyutlar ve Ağırlık: Uzunluk 15.96 metre, kanat açıklığı 10.95 metre ve maksimum kalkış ağırlığı 23.500 kg civarındadır.
• Malzeme Kullanımı: Radar kesit alanını (RCS) düşürmek için gövdenin büyük bir kısmı karbon fiber kompozit ve cam takviyeli plastik gibi hafif ve radar emici malzemelerden üretilmiştir. Gövde yüzeyinin sadece %15’i metal bileşenlerden oluşmaktadır.

Performans

• Hız: Uçak, yüksek irtifada Mach 2.0 (yaklaşık 2.495 km/sa) azami hıza ulaşabilir. Deniz seviyesinde ise Mach 1.25 hızına ulaşabilir.
• Süperseyir: EJ200 motorları, belirli konfigürasyonlarda (genellikle hafif silah yüküyle), art yakıcı kullanmadan Mach 1.5 civarında süpersonik hızlarda uzun süre seyir yapma (Supercruise) yeteneği sağlar. Bu kabiliyet, operasyonel menzili ve tepki süresini artırması açısından önemlidir.
• Menzil ve İrtifa: Menzili dahili yakıtla yaklaşık 2.900 km olup, havada yakıt ikmali ile bu menzil artırılabilir. Servis tavanı 19.812 metredir (65.000 ft).

^{EJ200, Eurofighter Typhoon Rolls-Royce (MechDesignTV)}

Aviyonik ve Algılama Sistemleri

Typhoon, pilotlara kapsamlı bir durumsal farkındalık sağlamak ve düşman tehditlerini etkili bir şekilde etkisiz hale getirmek üzere gelişmiş bir aviyonik süitine sahiptir. Bu sistemler, Leonardo'nun önemli katkılarıyla entegre edilmiştir.

Radar Sistemleri (Euroradar CAPTOR)

• CAPTOR-M (M-Scan): İlk üretim dilimlerinde (Tranche 1-3) kullanılan mekanik taramalı (MSA) Pulse Doppler radar sistemidir.
• ECRS (European Common Radar System) Ailesi: Aktif Elektronik Taramalı Dizi (AESA) teknolojisine geçişi temsil eder.
• ECRS Mk0/Radar 1: Kuveyt ve Katar gibi ihracat müşterilerine teslim edilen ilk AESA radar sistemidir. Mekanik yeniden konumlandırıcı (re-positioner) ile geleneksel AESA'lardan daha geniş bir görüş alanına (yaklaşık 200 derece) sahiptir.
• ECRS Mk2 (Radar 2): Birleşik Krallık liderliğinde geliştirilen ve geleneksel radar işlevlerine ek olarak güçlü Elektronik Harp (EW) ve Elektronik Saldırı (EA) kabiliyetlerini aynı anda gerçekleştirebilen çok işlevli AESA versiyonudur. Bu sistem, uçağın gelecekteki görevlerde elektromanyetik spektrumu kontrol etme yeteneğini önemli ölçüde artırmayı amaçlamaktadır.

PIRATE IRST ve Pasif Algılama

PIRATE IRST (Pasif Kızılötesi Arama ve Takip Sistemi), uçağın burun kısmının sol tarafında yer alır. Pasif çalışması, elektromanyetik emisyon yaymaması nedeniyle uçağın tespit edilme riskini azaltırken, uzun menzilli hedef tespiti ve takibi yapmasına olanak tanır. PIRATE, havadan havaya (çoklu hedef takibi) ve havadan yere (tanımlama/nişan alma) rollerde kullanılabilir ve görsel tanımlama için kızılötesi görüntüleme yeteneği sunar.

Praetorian DASS ve Elektronik Harp

Praetorian DASS (Savunma Yardımcı Alt Sistemi), EuroDASS konsorsiyumu tarafından geliştirilmiştir.

• Bileşenler: DASS, uçağın kanat ucu podlarında bulunur ve Elektronik Destek Tedbirleri (ESM), Füze Yaklaşım Uyarıcıları (MAW), Karıştırma (ECM) sistemleri ve çekili radar yemleri içerir.
• İşlevi: Sistem, yüksek yoğunluklu elektromanyetik ortamlarda bile hava-hava ve karadan havaya tehditleri algılayıp analiz ederek, en uygun karşı tedbiri otomatik veya manuel olarak uygular. ECM sistemi, DRFM (Dijital Radyo Frekansı Hafızası) teknolojisini kullanarak düşman radarlarından gelen sinyalleri kopyalayabilir ve bozabilir, bu da uçağın beka kabiliyetini artırır.

Kokpit ve İnsan-Makine Arayüzü (HMI)

Pilotun durumsal farkındalığını ve kontrol yeteneğini en üst düzeye çıkarmak için tasarlanan kokpit, şu özellikleri içerir:

• Ekranlama: Üç adet renkli Çok İşlevli Baş Aşağı Ekran (MHDD) ve geniş açılı bir Baş Üstü Ekran (HUD).
• Kontrol: HOTAS (Hands-On Throttle-And-Stick) sistemi ve potansiyel olarak sesle komut (Direct Voice Input - DVI) sistemleri.
• Striker II HMD: BAE Systems'in bu Kask Monteli Ekranı (HMD), pilotun bakış yönüne nişan alma sembolojisi yansıtarak "off-bore sight" nişan alma yeteneğini sağlar. Entegre dijital gece görüşü ve renkli semboloji kullanımı, pilotun görev yükünü azaltır ve özellikle yoğun muharebe ortamlarında dost/düşman ayrımını kolaylaştırır.

^{Eurofighter Typhoon (Aviation Station)}

Silah Sistemleri ve Operasyonel Uygulamalar

Eurofighter Typhoon, 13 harici istasyonunda (5 gövde altında, 8 kanat altında) 7.500 kg'a kadar mühimmat taşıma esnekliğine sahiptir ve modern mühimmatların entegrasyonu ile tam bir "swing-role" platformu olarak hizmet verir.

Havadan Havaya ve Kara Taarruzu Kabiliyetleri

• Hava Savunma: Uzun menzilli hava muharebesinde MBDA Meteor (ramjet tahrikli BVRAAM) ve AIM-120 AMRAAM füzelerini kullanır. Yakın hava muharebesinde ise AIM-132 ASRAAM ve IRIS-T füzeleri ile yüksek manevra kabiliyetini destekler.
• Kara Taarruzu: Stratejik taarruz ve derin darbe görevleri için Storm Shadow (seyir füzesi) ve Taurus füzeleri entegre edilmiştir. Tank ve zırhlı hedeflere karşı Brimstone anti-zırh füzeleri kullanılır. Hassas vuruşlar için Paveway IV ve GPS/Lazer güdümlü GBU serisi bombalar kullanılır.
• Dahili Silah: 27 mm Mauser BK-27 döner topu.

Modernizasyon Dilimleri (Tranche'lar)

Uçağın hizmet ömrü ve yetenekleri, kademeli üretim ve modernizasyon dilimleri ile yönetilir:

• Tranche 1: İlk üretim bloğu, öncelikli olarak Hava Savunma (Air Defence) rolüne odaklanmıştır.
• Tranche 2: Gelişmiş aviyonik ve hava-yer yeteneklerinin entegrasyonu başlamıştır.
• Tranche 3A/3B: Gelecekteki AESA radar ve aviyonik yükseltmeleri için gerekli donanım değişikliklerini ve artırılmış yakıt taşıma kapasitesini içerir.
• Tranche 4 / Tranche 5: Almanya'nın Quadriga siparişi gibi en güncel alımlar bu dilimde yer alır. ECRS AESA radar, elektronik harp yeteneği (Typhoon EK) ve güncel silah entegrasyonuna odaklanılmıştır.

Eurofighter Typhoon, Birleşik Krallık, Almanya, İtalya ve İspanya'nın yanı sıra Avusturya, Suudi Arabistan, Umman, Kuveyt ve Katar gibi ülkelerin hava kuvvetleri tarafından aktif olarak kullanılmaktadır.

^{Eurofighter Typhoon Silahlar (Aviation Station)}

Ulusal Hava Kuvvetleri ve Envanter Detayları

Typhoon, mevcut durumda Birleşik Krallık, Almanya, İtalya, İspanya, Avusturya, Suudi Arabistan, Umman, Kuveyt ve Katar olmak üzere dokuz farklı hava kuvveti tarafından kullanılmaktadır.

Muharebe Deneyimi ve Rolü

Uçak, operasyonel hizmete girdiği 2003 yılından bu yana, çeşitli uluslararası operasyonlarda görev almış ve çok yönlü yeteneklerini kanıtlamıştır:

• Operasyon Ellamy (2011, Libya): Typhoon'un ilk muharebe deneyimini oluşturmuş ve hava savunma rolünün yanı sıra, Tranche 1 uçaklarında bile havadan karaya saldırı görevlerini icra edebileceğini göstermiştir.
• Operasyon Shader (2015’ten itibaren, Irak ve Suriye): IŞİD’e karşı koalisyon operasyonlarında kullanılmış, yakın hava desteği (CAS) ve keşif görevlerinde etkinliğini kanıtlamıştır.
• NATO Hava Polisliği (QRA): RAF, Luftwaffe ve İtalyan Hava Kuvvetleri tarafından sürekli olarak yürütülen Hızlı Tepki Alarmı (QRA) görevlerinde ve NATO'nun Baltık, İzlanda ve Karadeniz bölgelerindeki hava polisliği misyonlarında aktif rol alarak ittifakın kolektif savunma çabalarına doğrudan katkı sağlamaktadır.

Stratejik ve Jeopolitik Katkı

Typhoon, kullanıcı ülkelerin kendi hava sahalarının egemenliğini güvence altına almanın yanı sıra, uluslararası müdahalelerde ve NATO görevlerinde esnek ve güvenilir bir platform olarak konuşlandırılmasına olanak tanır. Uçağın sürekli modernizasyonu, kullanıcı ülkelerin teknolojik olarak güncel kalmasını ve uluslararası operasyonlarda diğer müttefik platformlarla (örneğin F-35) birlikte çalışabilirliğini sürdürmesini sağlar.

^{Eurofighter Typhoon (Muhammet Emir Şeker)}

Türkiye'nin Eurofighter Typhoon Tedariki ve İş Birliği Bağlamı

Türkiye'nin Eurofighter Typhoon tedariki ile ilgilenmesi, ülkenin mevcut hava gücünü modernize etme ve özellikle F-35 programından kaynaklanan belirsizlikler sonrasında alternatif platform arayışının bir parçasıdır.

Tedarik Süreci ve Mutabakatı

Türkiye, 40 adede kadar Typhoon savaş uçağı tedariki için Birleşik Krallık ile resmi görüşmeler başlatmıştır. Bu sürecin ilk önemli adımı, 2025 yılında Birleşik Krallık ve Türkiye savunma bakanlıkları arasında imzalanan Mutabakat Zaptı (MoU) olmuştur. Bu, tedarik sürecinde atılan resmi bir ön adımdır.

İş Birliğinin Jeopolitik Boyutu ve Konsorsiyum Onayı

Typhoon, dört konsorsiyum ülkesinin (BK, Almanya, İtalya, İspanya) tamamının ihracat onayını gerektiren bir platformdur. Türkiye'nin alım süreci, programın endüstriyel ve jeopolitik karmaşıklığını net bir şekilde ortaya koymuştur:

• Almanya’nın Rolü: Tedarik müzakereleri, özellikle Almanya'nın Türkiye'nin dış politikasıyla ilgili bazı endişeleri nedeniyle ihracat lisansını onaylamakta uzun süre isteksiz kalmasıyla zorluk yaşamıştır. Almanya’nın onayı, sözleşmenin nihai olarak imzalanabilmesi için hayati öneme sahiptir.
• İngiliz Sanayii için Önemi: Türkiye'nin potansiyel siparişi, BAE Systems'in Birleşik Krallık'taki Warton montaj hattının (GCAP programına geçiş öncesinde) aktif kalması ve binlerce vasıflı iş gücünün korunması açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenle Birleşik Krallık, bu ihracatın gerçekleşmesi konusunda güçlü bir motivasyon sergilemiştir.
• NATO Kapasitesine Katkı: Tüm konsorsiyum üyeleri, Türkiye'nin NATO üyesi olması ve bu alımın ittifakın kolektif savunma ve hava gücü kapasitesini güçlendireceği yönünde genel bir argümanı desteklemektedir.

Türkiye'nin Eurofighter Typhoon tedariki, sadece bir envanter yenileme meselesi değil, aynı zamanda Avrupa savunma sanayii konsorsiyumunun kendi içindeki siyasi dinamiklerini ve NATO üyeleri arasındaki iş birliği limitlerini gösteren karmaşık bir jeopolitik müzakere sürecidir.

^{Eurofighter Typhoon Mutabakat Zaptı (Anadolu Ajansı)}