Pnömoni (Zatürre), akciğerlerde enflamatuvar bir süreç sonucu sıvı birikimi ile karakterize bir hastalıktır. Bu enflamasyon; enfeksiyöz organizmalar (bakteri, virüs) veya solunum yolu irritanları (aspire edilen maddeler gibi) tarafından tetiklenir. Enfeksiyöz pnömoni türleri arasında toplum kökenli pnömoni (CAP), hastane kökenli pnömoni (HAP) ve immün yetmezlikli hastalarda görülen pnömoni yer alır. Pnömoni, gaz değişimini bozarak solunum yetmezliğine yol açabilir. Sağlıklı akciğerlere ve yeterli bağışıklık savunmasına sahip kişilerde genellikle iyi gidişat gösterirken bakteriyel pnömoni, vücut direnci düşük hastalarda beşinci önde gelen ölüm nedenidir.

Risk Faktörleri

Enfeksiyöz Pnömoni İçin

• Kronik hastalıklar (KOAH, astım, bronşiektazi, kistik fibroz), kanser (özellikle akciğer kanseri)
• Karın veya göğüs cerrahisi geçirme, atelektazi, aspirasyon
• Üst solunum yolu enfeksiyonları (soğuk algınlığı gibi)
• Sigara, alkol tüketimi, yetersiz beslenme
• Orak hücreli anemi, trakeostomi, immünsupresif tedavi
• Hareketsizlik, azalmış aktivite düzeyi, zararlı gazlara maruziyet

Aspirasyon Pnömoni İçin

• İleri yaş
• Nazogastrik (NG) tüple beslenme
• Bozulmuş yutma refleksi, kötü ağız hijyeni
• Azalmış bilinç düzeyi

Patofizyoloji

Alt solunum yolları, havayla alınan mikroplar, yiyecek veya sıvının boğaza kaçması, kan yoluyla gelen mikroplar ya da kirli tıbbi aletlerle temas sonucu mikroplarla karşılaşabilir. Mikroplar vücuda girdikten sonra çoğalır ve enfeksiyon başlar.

• Bakteriyel Zatürre (Pnömoni): Bakteriler akciğerlerdeki hava keseciklerinde (alveoller) iltihap ve sıvı birikimine neden olur. Bu durum, hava girişinin azaldığı ama kan akışının devam ettiği bölgeler oluşturur. Bu alanlarda kan birikir ve alveoller sıvı veya kanla dolar. Sonuçta akciğerin bazı bölümleri söner (atelektazi oluşur). Hastalık çok ağırsa, akciğer dokusu sertleşir ve karaciğer gibi ağır bir yapıya dönüşebilir.
• Viral Zatürre: Virüsler önce küçük hava yollarındaki hücrelere zarar verir, iltihap oluşturur ve hücre kaybına neden olur. Sonra salgı yapan hücreleri etkileyerek alveollere kadar yayılır. Alveoller kan ve sıvı ile dolar, bu da nefes almayı zorlaştırır.
• Aspirasyon Zatürresi: Mide içeriği ya da zararlı sıvılar akciğerlere kaçarsa akciğerin koruyucu tabakası (surfaktan) zarar görür ve hava kesecikleri çöker. Asitli sıvılar hava yollarını yakar, küçük parçacıklar ise daha sonra bakterilerin çoğalmasına neden olabilir. Bu da ikincil (sekonder) bir enfeksiyona yol açabilir.

Klinik Bulgular

Erken Bakteriyel Pnömoninin 5 Temel Belirtisi

1. Öksürük
2. Balgam üretimi
3. Göğüs ağrısı
4. Titreme (şiddetli üşüme)
5. Ateş

Diğer Bulgular

Kan oksijen seviyelerinin düşmesi (hipoksemi), solunum hızının artması, beyaz kan hücrelerinin sayısının yükselmesi (lökositoz) ve kan gazı değerlerinde bozulma yer almaktadır.

Tedavi Yaklaşımı

İlk tedavi yaklaşımı

• Tanı konulmadan önce gözlemlere dayanarak başlanan tedavi kritik öneme sahiptir. Hastaneye yatış kararı ve antibiyotik seçimi, hasta grubuna (CAP/HAP) göre belirlenir.
• Hastane Kökenli Pnömoni (HAP): Tüm hastalarda parenteral (damar yolu) tedavi başlanır. Klinik yanıt alınırsa oral tedaviye geçilir.
• Toplum Kökenli Pnömoni (CAP): Tedavi süresi hastalık şiddeti, etken (örn. bakteriyemi varlığı) ve hasta yanıtına göre 5-10 gün arasında değişir. Ateş düştükten sonra antibiyotikler 5-7 gün daha devam ettirilir.

Kombine Tedavi

• Pseudomonas aeruginosa kaynaklı pnömonilerde, lokal direnç paternleri dikkate alınarak kombine antibiyotik tedavisi uygulanabilir.

Tedavi Yanıtının Değerlendirilmesi

• Ateşsiz dönem, genel durumda iyileşme, lökositozun gerilemesi ve kan gazı değerlerinin normale dönmesi tedavi başarısının ilk işaretleridir.

Korunma

CAP Sıklığını ve Ölüm Oranını Azaltma Yöntemleri

• Kronik hastalıkların kontrolü (KOAH, diyabet vb.)
• Dengeli beslenme, hijyenik önlemler
• Sigara ve alkol alışkanlıklarının kontrolü
• Pnömokok ve yıllık grip aşılarının düzenli uygulanması
• CAP tanılı hastalara sigarayı bırakma konusunda tıbbi destek sağlanması

Hasta ve Aile Eğitimi

Hasta ve aile eğitiminde önemli olan bazı unsurlar aşağıda verilmiştir.

Aşılama

Grip Aşısı

• Her yıl Eylül, Ekim veya en geç Kasım aylarında yapılmalıdır.
• Özellikle çocuklar, 65 yaş üstü bireyler ve kronik hastalığı olanlar için hayati öneme sahiptir.
• Yumurta alerjisi olanlara uygulanmaz.

Pnömokok Aşısı

• 7-10 yıl etkilidir.
• 65 yaş altında aşılananlara 5 yıl sonra tek hatırlatma dozu yapılır.
• Aşı aralıkları 3 yıldan kısa veya 2 dozdan fazla olmamalıdır.

Çevresel Koruma Önlemleri

• Toz, kimyasal duman, güçlü kokular ve pasif sigara dumanından kaçınılmalıdır.
• Grip salgını dönemlerinde (kış ayları/tatil sezonu) kalabalık ortamlarda maske kullanılmalı veya bu alanlardan uzak durulmalıdır.

Sigarayı Bırakma Desteği

• Pnömoni tanılı tüm hastalar sigaranın riskleri konusunda bilgilendirilmeli,
• Bırakma sürecinde nikotin replasman tedavisi, ilaçlar veya danışmanlık gibi profesyonel destek almaları teşvik edilmelidir.

Beslenme ve Dinlenme

• Protein, vitamin ve mineral açısından zengin gıdalar (et, balık, yeşil sebzeler) tüketilerek dengeli beslenilmeli,
• Yeterli sıvı alımı sağlanmalı,
• Uyku düzeni korunmalı ve fiziksel yorgunluktan kaçınılmalıdır.

Takip ve Acil Durumlar

• Ateş, nefes darlığı, balgam renginde koyulaşma veya şiddetli halsizlik durumunda derhal sağlık kuruluşuna başvurulması gerektiği vurgulanmalıdır.
• Kronik hastalığı olanlar düzenli kontrollere gitmelidir.

Uyarı: Bu maddede yer alan içerik, yalnızca genel ansiklopedik bilgi amacı taşımaktadır. Buradaki bilgiler tanı koyma, tedavi etme ya da tıbbi yönlendirme amacıyla kullanılmamalıdır. Sağlıkla ilgili konularda karar vermeden önce mutlaka bir hekime veya uzman sağlık personeline danışmanız gerekmektedir. Bu bilgilerin tanı veya tedavi amacıyla kullanılması sonucunda doğabilecek durumlardan madde yazarı ve KÜRE Ansiklopedisi herhangi bir sorumluluk kabul etmez.