Tarhunza (Hititçe ve Luvice Tarḫunt-, Tarhuntas), Geç Tunç Çağı ve Demir Çağı’nda Anadolu’nun en önemli fırtına tanrısıdır. Hatti, Hitit ve Luviler arasında devletin koruyucu ilahı, göklerin ve fırtınaların hâkimi olarak görülmüştür. Adı “güçlü vurmak, yenmek, fethetmek” anlamındaki tarḫu- fiilinden türemiş olup “yenilmez, galip gelen” anlamını taşır.

Köken ve Tarihsel Gelişim

Tarhunza’nın kökeni Proto-Hint-Avrupa fırtına tanrısı Perkwunos’a kadar izlenmektedir. Anadolu’ya gelen Hint-Avrupa toplulukları, yerel Hatti fırtına tanrısı Taru ile bu figürü özdeşleştirmiş ve Hitit panteonunun baş tanrılarından biri haline getirmiştir. MÖ 2. bin yılda Hitit başkenti Hattuşa arşivlerinde Tarhunza’nın Illuyanka ejderiyle savaşı gibi mitolojik anlatılar kaydedilmiş; bu mitoslar Yunan ve Roma şiirinde de yankı bulmuştur.

Hitit İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra (MÖ 12. yy), Geç Hitit krallıkları Tarhunza kültünü sürdürmüş, hatta bu dönemde tanrı Teššub’un birçok özelliğini bünyesine katarak panteonun baş tanrısı konumuna yükselmiştir. Luwi kültürünün baskın hale gelmesiyle birlikte Tarhunza, hem savaş hem de bereket tanrısı kimliği kazanmıştır.

^{Tarhunza/Tarhuntas (Hawkins, Tosun, Akdoğan)【1】} 

İkonografi

Tarhunza, geç Hitit sanatında ve yazıtlarda belirgin niteliklerle tasvir edilmiştir:

• Silahlar: Çift başlı balta, üç çatallı mızrak (trident) ve kılıç en karakteristik unsurlardır.
• Hayvan sembolleri: Boğa ile yakın ilişkilidir; birçok kabartmada boğa üzerinde oturur veya boğalarla birlikte betimlenir.
• Tarım sembolleri: İvriz kaya kabartmasında olduğu gibi elinde üzüm salkımı ve buğday başaklarıyla tasvir edilir; bu betimlemeler “Tarhunza Bağ Tanrısı” kimliğini yansıtır.
• Epithetler: “Bağların Tarhunzası”, “Masahunali Tarhunza” (bolluk, gelişim anlamında) ve “Ordunun Tarhunzası” gibi farklı unvanlarla anılmıştır.

Kült ve Tapınma

Tarhunza’nın kültü Anadolu’nun birçok merkezinde izlenebilir:

• Tarḫuntašša: II. Muwattalli tarafından tanrının onuruna başkent ilan edilen şehirdir.
• Karkamış ve Adana yazıtları: Geç Hitit dönemine ait stellerde Tarhunza’ya adaklar ve dualar görülmektedir.
• Karatepe/Azatiwataya: Luwice yazıtlarda “Tarhunza Usanuwami”, Fenikece metinlerde “Baal Krntryš” adıyla geçer. Bu çift dilli belgeler Tarhunza’nın hem yerel Luwi hem de Fenike dünyasında bereket ve savaş tanrısı olarak tapıldığını gösterir.
• İvriz Kaya Kabartması (Konya, Ereğli): Tarhunza’nın üzüm ve buğday ile tasvir edildiği anıtsal sahne, tarımın bereketi ve kralın meşruiyetini simgeler.

İşlev ve Anlam

Tarhunza, sadece gök gürültüsü ve fırtınaların tanrısı değil; aynı zamanda:

• Kralların koruyucusu ve devletin meşruiyet kaynağı,
• Tarımsal bereketin (buğday, üzüm, şarap) garantörü,
• Savaşın ve askeri zaferin destekçisi olarak algılanmıştır.

Geç Hitit döneminde kültü, Hurri etkili Teššub kültünün özelliklerini bünyesine katmış; bu sayede hem göklerin hâkimi hem de bereket tanrısı kimliğiyle ön plana çıkmıştır.

Mirası

Tarhunza’nın mitolojik ve ikonografik mirası, Anadolu dışına da taşmıştır. Yunan mitolojisindeki Zeus ile benzerlikler taşır; özellikle fırtına, ejderha ile savaş ve gök hâkimiyeti temaları ortak mitolojik unsurlardır. Anadolu’daki birçok kaya kabartması ve yazıt, Roma ve Bizans dönemlerinde bile yerel halk için anlamlı olmaya devam etmiş, efsanelere konu olmuştur.