Törekul Aytmatov, 1903 yılında Kırgızistan’ın Talas bölgesindeki Şeker köyünde doğmuş bir aydındır. O, yalnızca Kırgız kültürü ve siyasetinde değil, aynı zamanda Sovyetler Birliği'nin eğitim ve yönetim sisteminde de etkin roller üstlenmiş bir devlet adamı ve eğitimciydi. Ancak, Stalin döneminin siyasi baskıları sonucunda, pek çok aydın gibi zulme uğradı ve hayatını trajik bir şekilde kaybetti.

Eğitimi ve Erken Kariyeri

Törekul Aytmatov, Rus eğitim sisteminde yetişmiş ve Moskova’daki Doğu İşçileri Komünist Üniversitesi’nde öğrenim görmüştür. Sovyet rejiminin ilk dönemlerinde Kırgızistan’ın modernleşmesi için çalışan aydınlardan biri olarak propaganda faaliyetleri, eğitim reformları ve toprak-su reformu gibi önemli konularda görev almıştır.

1925 yılında Kırgızistan’ın eğitim sistemini geliştirmek için çaba sarf etmiş, Kırgızca eğitim kitaplarının basılmasını sağlamıştır. 1927’de toprak-su reformunu gerçekleştirme komisyonunun başına geçerek köylülerin topraklarını koruması ve tarımsal kalkınmanın sağlanması için mücadele etmiştir.

Ancak bu reformların bazı kesimler tarafından tehlikeli görülmesi ve milliyetçi bir kimliğe sahip olması nedeniyle Törekul Aytmatov Sovyet rejimi için tehdit olarak algılanmış ve 1930'ların sonlarına doğru Stalin’in "Büyük Temizlik" politikaları kapsamında hedef alınmaya başlanmıştır.

Sovyet Zulmü ve Yargılanması

1933-1934 yıllarında Törekul Aytmatov, Stalinist rejim tarafından “milliyetçilik” ve “karşı-devrimci faaliyetler” suçlamasıyla takibe alınmıştır. Ona yöneltilen suçlamalardan biri de Kırgızistan’ı Sovyetler Birliği’nden ayırmaya çalışan "Sosyal-Turan Partisi" üyesi olduğu iddiasıdır. Bu iddialar, NKVD'nin (Sovyet Gizli Polisi) zorla alınan ifadelerine dayandığı ve çoğunun gerçek dışı olduğu bilinmektedir.

1937’de “halk düşmanı” ilan edilen aydınların listesine eklenen Törekul, Moskova'daki Kızıl Profesörler Enstitüsü’ndeyken tutuklanmıştır. İşkenceler altında sorgulanıp hiçbir somut delil olmamasına rağmen mahkeme tarafından ölüm cezasına çarptırılmıştır.

İnfazı ve Ailesinin Acı Çekişi

Törekul Aytmatov 5 Kasım 1938’de, Bişkek yakınlarındaki bir NKVD infaz bölgesinde kurşuna dizilmiştir ancak ailesine onun sürgüne gönderildiği söylenerek gerçekler saklanmaya çalışılmıştır. Karısı Nagima Aytmatov, yıllarca onun yaşadığını ve bir gün geri döneceğini umut ederek dört çocuğunu büyütmüştür. Ailesi 1950’lere kadar onun hakkında hiçbir bilgi edinememiştir.

1991’de Kırgızistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra, Çön-Taş bölgesinde yapılan kazılarda, NKVD tarafından infaz edilen aydınların toplu mezarı bulunmuştur. Yapılan araştırmada infaz edilenler arasında Törekul Aytmatov’un da bulunduğu tespit edilmiştir.

Oğlu Cengiz Aytmatov’un Anıları ve Vasiyeti

Törekul’un oğlu Cengiz Aytmatov, babasının mezarına kavuştuğunda derin bir hüzün yaşamıştır. Cengiz Aytmatov, vasiyeti üzerine 2008 yılında Ata Beyit Mezarlığı’na, babasının yanına defnedilmiştir.

^{Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi (AA)}