İbn Haldun (1332 – 1406), Orta Çağ’da yaşamış önemli bir düşünür, tarihçi ve toplum bilimcisidir. Bugün “sosyoloji” olarak bilinen bilimin ilk temellerini atan kişilerden biri kabul edilir. Tarih, siyaset, ekonomi ve toplum yapıları üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmıştır.

Yaşamı

İbn Haldun, 1332 yılında Kuzey Afrika’daki Tunus şehrinde doğmuştur. Asıl adı Abdurrahman bin Muhammed bin Haldun el-Hadrâmî’dir. Ailesi Endülüs'ten (bugünkü İspanya) Tunus'a göç etmiş bir bilim insanı ailesidir.

İbn Haldun, küçük yaşlardan itibaren Arapça, matematik, felsefe, İslam ilimleri ve edebiyat gibi alanlarda eğitim almıştır. Genç yaşta zekâsı ve bilgisiyle dikkat çekmiş, çeşitli şehirlerde önemli görevlerde bulunmuştur. Kahire, Fas, Cezayir ve Şam gibi şehirlerde yaşamış, hem öğretmenlik hem de devlet görevleri yapmıştır.

^{(Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

Eğitim ve Görev Hayatı

İbn Haldun, genç yaşta eğitimini tamamladıktan sonra çeşitli devlet görevlerinde bulunmuştur. Endülüs ve Kuzey Afrika’daki birçok yöneticiye danışmanlık yapmış, elçilik görevleri üstlenmiş ve zaman zaman kadı (yargıç) olarak da çalışmıştır. En uzun süre kaldığı yerlerden biri Mısır’daki Kahire şehridir. Burada El-Ezher gibi büyük medreselerde dersler vermiştir.

Aynı zamanda, İbn Haldun birçok siyasal olayın tanığı olmuş, bu süreçlerde gözlem yaptığı toplumlar hakkında notlar tutmuştur. Yaşadığı siyasi tecrübeler ve çeşitli bölgelerdeki yönetim yapıları, onun tarih ve toplum anlayışını derinleştirmiştir. Bu nedenle eserlerinde yalnızca kuramsal bilgiler değil, kendi yaşamındaki gözlemler de önemli yer tutar.

Eserleri

İbn Haldun’un en bilinen eseri Mukaddime adlı kitaptır. Bu eser, tarih yazıcılığı ve toplumların gelişimi üzerine yazılmıştır. Mukaddime, tarih bilimi dışında ekonomi, siyaset, eğitim, din, şehir yaşamı ve göçebe toplumlar gibi birçok konuyu ele alır.

Bu kitap, modern sosyolojinin öncüsü olarak kabul edilen bir eserdir. İbn Haldun, tarihin sadece geçmişi anlatmak olmadığını, olayların nedenlerini ve toplumların nasıl değiştiğini anlamak gerektiğini savunmuştur.

^{(Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

Görüşleri ve Katkıları

• Toplumların doğar, büyür ve zamanla zayıflayıp dağılır düşüncesini ortaya koymuştur.
• İnsanların birlikte yaşama zorunluluğu olduğunu söylemiş, bu fikri “toplumsal varlık” anlayışıyla açıklamıştır.
• Devletlerin güçlü kalabilmesi için adaletli olması gerektiğini savunmuştur.
• Göçebe (göç eden) toplumlar ile yerleşik (şehirde yaşayan) toplumları karşılaştırmış, farklı yapılarının nedenlerini araştırmıştır.