Dilimiz, geçmişimizi geleceğe taşıyan en değerli köprüdür. İşte Kâşgarlı Mahmud, tam adıyla Ebû’l-Kāsım Mahmûd bin el-Hüseyin bin Muhammed el-Kâşgarî ,Türk dilini dünyaya tanıtmak için ömrünü adayan büyük bilginlerden biridir. Onun çalışmaları sayesinde Türkçe’nin güzelliği ve zenginliği yüzyıllar öncesinden bugüne ulaşmıştır.

🕌Doğumu ve Nerede Doğduğu

Kâşgarlı Mahmud’un tam doğum tarihi kesin olarak bilinmese de 11. yüzyılda yaşadığı kabul edilir. Kaynaklara göre Barsgan adlı bir yerde doğmuştur. Bu yerin, Kâşgar yakınlarındaki Opal köyü ya da Kâşgar’ın güneybatısında bir bölge olduğu düşünülür. Dîvânü Lugâti’t-Türk eserinde Opal sözcüğünü kendi yaşadığı yerden bir köy olarak tanımlamıştır.

_{11.yüzyılda Kâşgar, Doğu Türkistan coğrafyası (Görsel yapay zekâ ile oluşturulmuştur).}

“Kâşgarlı” unvanı, onun, Doğu Türkistan'da tarihî bir şehir olan Kâşgar şehriyle bağını gösterir. O dönemde Kâşgar, Karahanlılar Devleti’nin kültür merkezi konumundaydı.

🏠Ailesi ve Soyu

Kâşgarlı Mahmud’un babası Hüseyin b. Muhammed’dir. Ailesi, yüksek bir soydan geldiği için saygın bir konuma sahipti. Bazı araştırmacılar, onun Karahanlı hükümdar ailesiyle akraba olabileceğini belirtir. Bu sayede iyi bir eğitim alma imkânı bulmuş, küçük yaşta Arapça ve Farsça öğrenmiştir.

🎓Eğitimi ve Dil Üzerine Çalışmaları

Kâşgarlı Mahmud, medreselerde eğitim görmüş, Arapça’yı ileri düzeyde öğrenmiştir. Eğitimini tamamladıktan sonra farklı Türk boylarının yaşadığı bölgelere gitmiş; onların dilini, ağızlarını, atasözlerini ve şiirlerini kaydetmiştir. Böylece hem Türk dilini tanımış hem de Türk kültürünü belgeleyen ilk bilim insanlarından biri olmuştur.

_{Kâşgarlı Mahmud medresede eğitim alırken (Görsel yapay zekâ ile oluşturulmuştur).}

Bu dönemde onun amacı, Türkçenin Arapça kadar zengin ve güçlü bir dil olduğunu göstermekti.

🧭Yaşadığı Dönem ve Yaptığı İşler

Kâşgarlı Mahmud’un yaşadığı dönem, Türklerin İslamiyet’i benimsediği ve kültürel olarak geliştiği bir zamandı. Ailesiyle ilgili bir olaydan sonra memleketini terk etmiş, uzun yıllar boyunca Türk boyları arasında gezerek dil araştırmaları yapmıştır. Ardından Bağdat’a gidip en büyük eserini burada tamamlamıştır.

Daha sonra Kâşgar’a dönerek Medrese-i Mahmûdiyye adlı bir okul kurmuş, öğrencilere ders vermiştir. Çalışmaları boyunca bilime ve eğitime büyük önem vermiş, 1090 yılı civarında vefat etmiştir.

📚Eserleri

Kâşgarlı Mahmud’un en ünlü eseri “Dîvânü Lugâti’t-Türk”tür. Bu eser, Türk diline ait binlerce kelime, atasözü, deyim, şiir ve halk bilgisini içerir. Arapça olarak yazılan kitap, Araplara Türkçeyi öğretmeyi ve Türkçe’nin ne kadar köklü bir dil olduğunu göstermeyi amaçlamıştır.

_{Dîvânü Lugâti’t-Türk'ün yazılışı (Görsel yapay zekâ ile oluşturulmuştur).}

Eserde ayrıca Türk dilinin kuralları, ağız farklılıkları ve gramer özellikleri de anlatılmıştır. Kâşgarlı Mahmud’un “Kitâbü Cevâhiri’n-Nahv fî Lugâti’t-Türk” adını taşıyan bir gramer kitabı hazırlamaya niyetlendiği de anlaşılmaktadır. Böylece o, yalnızca bir sözlük yazarı değil; aynı zamanda Türk dili biliminin ilk kurucularındandır.

🗺️Çizdiği Harita

Kâşgarlı Mahmud’un eserinde yer alan dairesel dünya haritası, Türklerin yaşadığı bölgeleri gösteren ilk örneklerden biridir. Haritada Türk boylarının bulunduğu yerler, şehirlerin konumları ve önemli yollar işaretlenmiştir.

🔍Bu haritada dikkat çeken bir başka ayrıntı da, Kâşgarlı Mahmud’un Japonya’yı (Cezîre-i Benkā) göstermesidir. Bu bilgi, o dönemde Japonya’nın varlığının Türkler arasında bilindiğini göstermesi açısından son derece önemlidir.

_{Kâşgarlı Mahmud’un 11. yüzyılda çizdiği dünya haritası (Latin harfleriyle güncellenmiş versiyon) (T.C. MSB Harita Genel Müdürlüğü)}

Harita, dönemin coğrafya anlayışına göre hazırlanmış olsa da oldukça ileri düzeydedir. Böylece Kâşgarlı Mahmud, sadece dilci değil; aynı zamanda coğrafyacı bir bilgin olarak da tarihe geçmiştir.

🌍Bugüne Katkıları

Kâşgarlı Mahmud’un çalışmaları, Türkoloji biliminin temelini oluşturmuştur. Onun topladığı kelimeler sayesinde, Türkçe’nin bin yıl önceki hâlini öğrenebiliyoruz. Ayrıca Dîvânü Lugâti’t-Türk, sadece bir sözlük değil; Türk halkının yaşama biçimini, geleneklerini ve düşünce tarzını da anlatan bir kültür kitabıdır.

Günümüzde Türk dünyasının farklı bölgelerinde, Kâşgarlı Mahmud’un adıyla anılan kurumlar, dil ve kültür programları ve anma günleri bulunmaktadır.