Abughamrents Kilisesi, Türkiye'nin Kars il sınırları içerisinde yer alan Ani Ören Yeri'nde, şehrin batı yamacında, Bostanlar Deresi’ne bakan mevkide konumlanan, erken Orta Çağ’a ait önemli bir dini yapıdır. “Korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı” olarak tescillenmiştir. Kilise, yapı özellikleri ve korunmuşluğu ile Ani'deki önemli anıtsal yapılar arasında yer almaktadır.

^{Abughamrents Kilisesi (Kültür Portalı)}

Tarihçe

Kilisenin inşa tarihi ve banisi kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte, yapının kuzey duvarındaki Ermenice bir kitabeye göre, kilise olasılıkla 980 yılı civarında Prens Grigor Pahlavuni tarafından babası Abughamrents'in anısına yaptırılmıştır. 1040 yılında ise Apelgharip tarafından kuzeyine St. Grigor ve St. Stephanos’a ithaf edilen mezar şapelleri eklenmiştir. Bu bilgiler, yapının 10. yüzyıl sonlarında inşa edildiğini ve 11. yüzyılda eklemeler yapıldığını göstermektedir.

Mimari Özellikler

Abughamrents Kilisesi, dıştan onikigen, içten ise heksakonchos (altı yapraklı yonca) planlı bir yapıdır. Kilise, üç basamaklı bir platform üzerine inşa edilmiştir. Yapıda kırmızı, siyah ve kahverengimsi düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Silindirik gövdesi, sekizgen bir kubbeyle örtülüdür. Kubbe, ince sütunlarla desteklenmiş altı kenar sütun üzerine oturur. Sekizgen kubbenin her köşesinde bir pencere bulunmaktadır. Kilisenin tek girişi güneybatı cephededir. Apsisin bulunmayışı, yapının anıt mezar amacıyla kullanıldığı görüşünü güçlendirmektedir. Güney cephedeki oyma güneş saati mimari detaylardan biridir.

^{Abughamrents Kilisesi (Anadolu Ajansı)}

Kazı ve Arkeolojik Bulgular

Kilisede gerçekleştirilen kazı çalışmaları sırasında güney cephesinde sal taşlarıyla döşenmiş bir zemin, porch (giriş mekânı), stylobat kalıntıları ve mezarlık alanı ortaya çıkarılmıştır. Lahit kapağı bulunan bir mezar, bu alanın mezarlık olarak kullanıldığını göstermektedir. Kuzeydeki şapellerde ise farklı bireylere ait kafatasları bulunmuştur. Ayrıca erzak küpleri, tandır, toprak kaplar ve kırmızı astarlı bir rhyton gibi günlük yaşama ait küçük buluntular tespit edilmiştir.

Restorasyon ve Koruma Çalışmaları

Yapı, 2012 yılında çeşitli restorasyon müdahalelerine uğramıştır. 2024 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kafkas Üniversitesi işbirliğinde gerçekleştirilen kazılar kapsamında, yapının iç mekânında bulunan yazı ve çizimler restoratörlerce temizlenmiştir. Duvarlar, ocaklı alanlar ve diğer mimari unsurlar koruma altına alınmıştır. Ani Ören Yeri 2016 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil edilmiş olup, koruma çalışmaları hâlen devam etmektedir.