Afyon keçesi, Afyonkarahisar ilinin ekonomisinde ve kültüründe önemli bir yere sahiptir ve geçmişi eskiye dayanır. Üretimi, coğrafi sınıra özgü nitelikte olup ustalık becerisi gerektirir. Bu sebeplerle coğrafi sınır ile ün bağı bulunmaktadır. Afyon keçesinin tüm üretim aşamaları coğrafi sınırda, yani Afyonkarahisar ili içerisinde gerçekleşmelidir.
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Afyon keçesi, Dağlıç, Kıvırcık ve Sakız ırklarından ve bu ırkların Dağlıç-Kıvırcık ile Dağlıç-Sakız şeklinde melezlenmiş kuzularından elde edilen yapağıların, alkali ile muamele edilip su, ısı ve basınçla şekillendirilmesi ile üretilir. Keçeleşme özelliği yüksek olduğu için Afyon keçesi üretiminde kuzu yünü kullanılır. Özellikle yeni doğan kuzuların 5-6 ay içinde yapılan ilk kırkımlarından elde edilen yünler kullanılır çünkü bu yünler yumuşak ve incedir. Kuzu büyüdükçe yün lifleri kalınlaşır ve mukavemeti azalır. Giyim amaçlı kullanılacak Afyon keçesinin yumuşaklığını artırmak için %25-30 oranında daha ince merinos kuzu yünleri %10-20 oranında karıştırılabilir.
Kullanılan kuzu yünlerinin fiziksel özellikleri (en az - en çok) şöyledir:
İncelik 16,7 - 49,9 mikron,
Lüle uzunluğu 8,5 - 19,0 cm,
Ondüle sayısı 2 - 6,
Gerçek uzunluk 10,5 - 22,4 cm'dir.
Afyon Keçesinin fiziksel özellikleri ise (en çok) şöyledir:
Mutlak mukavemet 10,4 g,
Elastikiyet %25,2,
Keçe kopma mukavemeti 241,2 kPa,
Keçe esneme oranı %148,
Keçe kopma gerilmesi 2,49 kg/cm²'dir.
Üretim Metodu
Afyon keçesi üretiminde coğrafi sınırda yetişen belirli kuzu ırkları ve melezlerinin ilk kırkım yapağıları kullanılır.
Çıbık / sepki: Yünü saçmak ve eşit dağıtmak için kullanılır, esnek lifli dallardan (davulga çalısı, elma, dut, vişne) yapılır.
Yün tarama makinesi (Yün atım makinesi): Yünleri tarayarak havalandırır, eskiden yay ve tokmakla yapılan işi gerçekleştirir.
Kalıp tepme makinesi: Rulo hâlindeki yünün eşit şekilde tepilerek ham keçe elde edilmesini sağlar.
Keçe pişirme makinesi: Tepilen keçelerin buhar kazanından gelen sıcak su ve buharla pişirilerek sağlamlaşmasını sağlar.
Buhar kazanı: Keçenin buharla pişmesi için gerekli buharı üretir, odun veya kömür yakılarak çalıştırılır.
Hasır kalıp: Döşenen yünü rulo hâline getirmek ve muhafaza etmek için kullanılır.
Kalıpmeç: Tepme işlemi sırasında hasır kalıbın üstüne sarılan keçe kumaştır.
Bent ipi: Rulo hâlindeki kalıpmeçi tepme işleminde açılmaması için bağlayan kalın iptir. (jüt, pamuk, naylon)
Sabun ve rende: Yünün keçeleşmesini kolaylaştırmak ve çabuklaştırmak için zeytinyağlı kalıp sabun veya arap sabunu kullanılır, kalıp sabun suda kolay erimesi için rendelenir.
Tarak: Yün tarama makinesindeki yünleri temizlemek ve tepilen keçenin gerektiğinde didilmesini sağlamak için kullanılır. Üretim tekniğine göre kumaş keçe, nakışlı keçe ve kertikli keçe olmak üzere çeşitler bulunur. Her çeşidin kendine özgü üretim ve tepme/pişirme süreçleri vardır. Pişirme işleminden sonra keçelerin bitirme işlemleri yapılır.
Sası kesilme ya da tığlama: Keçelerin kenarlarının ovalanarak düzeltilmesidir.
Durulama: Sabun artıklarından arındırmak için bol su ile yapılan durulamadır.
Süzme: Ürünün tipine göre rulo yapılıp dik bekletilerek veya kalıbında suyunun süzülmesidir.
Oklavalama: Kırışıklıkları gidermek için oklava veya çubukla yüzeyin düzeltilmesi (ütüleme benzeri) işlemidir.
Kurutma: Düz ürünlerin düz, kalıpta şekil alanların kalıbında kurutulmasıdır.
Ütüleme: Keçe kumaş gibi ürünlerde isteğe bağlı olarak ütülemedir.
Traşlama: Keçe yüzeyindeki yün topaklarının bıçakla veya ateşle temizlenmesidir.
Muhafaza: Depolama ve nakliye sırasında nem, güneş ve biyolojik zararlılara karşı korumadır.
Afyon Keçesi (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)
Denetleme
Afyon keçesi üretiminin denetimi, Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası koordinatörlüğünde, Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası, Afyonkarahisar Belediyesi ve Afyon Kocatepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nden uzman üyelerden oluşan en az 3 kişilik denetim mercii tarafından gerçekleştirilir. Denetimler yılda bir kez düzenli olarak, ihtiyaç hâlinde veya şikâyet üzerine ise her zaman yapılabilir. Denetim kriterleri arasında kullanılan kuzu ırkının ve menşeinin uygunluğu, yünlerin ve diğer malzemeler ile aletlerin uygunluğu, üretim metoduna uygunluk ve Afyon Keçesi ibaresi, logosu ve mahreç işareti ambleminin kullanımının uygunluğu yer alır.
Kullanım Biçimi
Afyon keçesi ibareli logo ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer almalıdır. Ürün veya ambalaj üzerinde kullanılamadığı durumlarda, logo ve amblem işletmede kolayca görülecek şekilde bulundurulmalıdır.
