Afyonkarahisar Ulu Camii, Anadolu Selçukluları döneminde, 1272–1277 yılları arasında Sâhipataoğlu Nusretiddin Hasan tarafından, Emir Hâc Bey el-Neccar’a inşa ettirilmiştir. Caminin inşasına Hicrî 671 yılında başlanmış, 676 yılında tamamlanmıştır. Yapı, Selçuklu dönemi ahşap direkli ve düz tavanlı camiler grubunun özgün örneklerinden biri olup, zaman içinde "Cami-i Kebir" ve "Hocabey Camisi" adlarıyla da anılmıştır.

Cami, Afyonkarahisar şehir merkezinde, Tac Ahmet Mahallesi sınırlarında, Karahisar Kalesi ile Hıdırlık Tepesi arasında yer alır. Kentsel sit alanı içerisinde kalan yapı, 54. pafta, 502. ada, 5. parsel üzerinde konumlanır. Caminin kuzeye, batıya ve doğuya açılan üç kapısı bulunmaktadır. Günümüzde çevresiyle birlikte tescilli koruma altındadır.

^{Afyonkarahisar Ulu Cami (Türkiye Kültür Portalı)}

Mimari Özellikler

Afyonkarahisar Ulu Camii, bazilikal düzende beş sahınlı hipostil plana sahiptir. Yapının çatısı, beş sırada dizili kırk adet ahşap sütunla taşınmakta olup, bu özelliğiyle halk arasında "Kırk Direkli Cami" olarak da tanınır. Ahşap sütunlar, baklava dilimli ve mukarnaslı başlıklarla desteklenmektedir. Sütunların bazıları zaman içinde değiştirilmiş, özgün olanlar Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi'nde muhafaza altına alınmıştır.

Caminin mihrabı taş malzemeden olup altı sıralı mukarnasla süslenmiştir. Ahşap minberi geometrik geçmeli panolarla bezelidir; minber kapısı üzerindeki kitabede yapım yılı Hicrî 671 ve mimar olarak Emir Hâc Bey’in ismi yer alır. Caminin kuzeydoğu köşesine bitişik konumda tek şerefeli tuğla minaresi bulunmaktadır. Cami yapımında kesme taş, moloz taş ve ahşap malzeme kullanılmış, çatısı günümüzde kırma çatı tipinde olup kurşun kaplamalıdır.

^{Ahşap Sütunlu İç Mekân Görünümü (Türkiye Kültür Portalı)}

Onarım ve Koruma Süreci

Cami, yapıldığı tarihten itibaren birçok kez onarım görmüştür. İlk büyük onarımı 1341 yılında Emir Minüddin Abdullah Bey tarafından gerçekleştirilmiş ve doğu kapısı üzerine bir kitabe eklenmiştir. Cumhuriyet döneminde 1947 yılında yapılan kapsamlı restorasyonda yapı büyük ölçüde yeniden inşa edilmiştir. 1977 yılında çatısı kırma çatı olarak yenilenmiş, 1984 ve 2006 yıllarında tekrar projeli uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Caminin çevresindeki niteliksiz yapıların kaldırılması ve çevre düzenlemesiyle birlikte koruma çalışmaları sürdürülmüştür.

Dünya Mirası Statüsü

Afyonkarahisar Ulu Camii, 2018 yılında “Anadolu’nun Orta Çağ Dönemi Ahşap Direkli ve Kirişli Camileri” başlığıyla UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınmış, 2023 yılında ise aynı seri kapsamında Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmiştir. Listeye dahil edilen diğer camiler; Eskişehir Sivrihisar Ulu Camii, Ankara Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camii, Konya Eşrefoğlu Camii ve Kastamonu Mahmut Bey Camii’dir.

Bu camiler, 13. ve 14. yüzyıllarda inşa edilen, ahşap tavanlı ve ahşap destekli yapılarıyla, İslam mimarisinde seçkin bir grup olarak kabul edilmektedir. Ahşap mimarileri, sütunları, kalem işi süslemeleri ve taşınmaz kültür varlığı olarak sahip oldukları bütüncül yapı ile dikkat çekerler.