Afyonkarahisar (Zafer) Müzesi, Türk İstiklâl Savaşı sürecinde Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin kararının alındığı ve planlandığı bina olması yönüyle tarihî öneme sahip bir yapıdır. Müze binası, 1913–1914 yılları arasında dönemin belediye başkanı Saitoğlu Mehmet Sait Efendi tarafından belediye hizmet binası olarak inşa edilmiştir. 27 Ağustos 1922’de Afyonkarahisar’ın düşman işgalinden kurtarılmasının ardından yapı, Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa, Fevzi Çakmak Paşa ve Tevfik Bıyıklıoğlu tarafından Batı Cephesi Karargâhı olarak kullanılmıştır. Bu fonksiyonu ile yapı, Cumhuriyet tarihindeki önemli askeri ve siyasi gelişmelere tanıklık etmiştir. 1935 yılına kadar belediye binası olarak kullanılan yapı, daha sonra doğumevi, PTT Başmüdürlüğü ve Emniyet Müdürlüğü gibi çeşitli kamu hizmetlerinde değerlendirilmiştir. 1981 yılında Başkomutan Tarihî Millî Parkı’na tahsis edilmiş, 1994 yılında “Zafer Müzesi” adıyla ziyarete açılmıştır.

^{Afyonkarahisar (Zafer) Müzesi (Tarım ve Orman Bakanlığı)}

Mimari Özellikler

Müze binası, Millî Birlik Caddesi üzerinde, Hükümet Konağı’nın yanında yer almaktadır. Neo-klasik özellikler gösteren yapı, Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi'ne ait mimari anlayışı yansıtır. Yapının mimarı kesin olarak bilinmemekle birlikte, bir Ermeni usta tarafından inşa edildiği belirtilmektedir. İki katlı kâgir yapı, kırma çatılı olup Marsilya tipi kiremitlerle örtülüdür. Ana cephede yer alan sivri kemerli taçkapı, Türk mimarisinde görülen taçkapı geleneğini sürdürür. Alt katta basık kemerli, üst katta ise sivri kemerli pencereler yer alır. Bina dış cephede yatay hatlarla kat ayrımlarını vurgulayan yapısıyla, dönemin mimari estetik anlayışını yansıtır.

İç Mekân ve Sergileme Düzeni

Zemin katta on oda, bir toplantı salonu ve sahne; üst katta ise sekiz oda ve bir büyük salon bulunmaktadır. Zemin kat genellikle idari alanlar olarak kullanılmaktadır. Birinci kat müze salonları olarak düzenlenmiştir. Hol kısmında Büyük Taarruz savaş alanlarını gösteren topografik bir maket yer alır. Atatürk Odası’nda çalışma masası, koltuk takımı ve Kocatepe’deki Atatürk’ü betimleyen bir tablo bulunur. Diğer odalar ise Fevzi Çakmak, İsmet İnönü, Tevfik Bıyıklıoğlu gibi komutanların adlarına tahsis edilmiştir. Bu odalarda savaş objeleri, silahlar, mühimmat parçaları, belgeler ve fotoğraflar sergilenmektedir. Ayrıca savaş dönemine ait haritalar, vesikalar ve kişisel eşyalar camekânlar içinde sergilenmektedir.

^{Zafer Müzesi Zemin Kat Holünden Görünüş (Dergipark)}

İdari Yapı ve Müzecilik

Zafer Müzesi, uzun yıllar özel müze statüsünde Başkomutan Tarihî Millî Park Müdürlüğü’ne bağlı olarak hizmet vermiştir. Ziyaretçiler için doğu cephesindeki giriş kullanılmaktadır. Müze bünyesinde yer alan “Büyük Taarruz Kitaplığı” sınırlı sayıda kaynağa sahiptir. Müzede sergilenen bazı materyallerin (örneğin, böcek örnekleri gibi) tematik uyum açısından eleştiriye açık olduğu belirtilmiştir. Yapının tarihi nitelik taşıması nedeniyle sergileme alanlarında doğal ışığın kontrolü güçtür. Müzecilik işlevinin artırılması amacıyla, yapıdaki alt katın boşaltılarak müzenin tamamının tarihî temaya uygun şekilde yeniden düzenlenmesi ve uzman personelle desteklenmesi önerilmiştir.

Restorasyon Süreci

2018 yılında başlatılan restorasyon süreci çerçevesinde binaya sonradan eklenen betonarme unsurlar kaldırılmış, orijinal mimarisi ortaya çıkarılmıştır. 2023 yılında yapılan statik güçlendirme ve tefrişat çalışmalarıyla restorasyon tamamlanmış, müze 26 Ağustos 2024 tarihinde yeniden ziyarete açılmıştır.