Ahali Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyeti'nin erken döneminde, 1930 yılında çok partili hayata geçişin kısa süreli bir örneği olarak ortaya çıkmış, parlamento dışı unsurlar tarafından kurulan ilk muhalefet partilerindendir. Kurucusu Abdülkadir Kemali (Öğütçü) Bey olan parti, kısa ömürlü olmuş ve 21 Aralık 1930'da hükümet kararıyla kapatılmıştır.
Kuruluş Süreci ve Siyasal Ortam
1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkileri ve Takrir-i Sükûn Dönemi’nin sona ermesiyle birlikte Türkiye’de siyasal ortam görece daha serbest hale gelmiştir. Bu süreçte önce Serbest Cumhuriyet Fırkası, ardından da Abdülkadir Kemali Bey tarafından 24 Eylül 1930’da Adana merkezli olarak Ahali Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur.
Partinin kuruluşu, gazetelerde “Üçüncü Fırka” başlığıyla duyurulmuştur. Kuruluş beyannamesinde, mevcut partilerin yalnızca sözde muhalefet yaptıkları, Ahali Fırkası’nın ise uygulamaya geçeceği vurgulanmıştır.
Örgütlenme ve Kadro
Parti, kurucu lideri Abdülkadir Kemali Bey dışında avukatlar ve çeşitli meslek gruplarından oluşan bir yönetim kadrosuna sahiptir. Parti Genel Sekreteri Mahmut Nedim Bey'dir. Adana dışında yalnızca Maraş’ta örgütlenebilmiş, Kastamonu’daki girişimi ise reddedilmiştir. Kurucular arasında yer alan bazı üyeler sonradan istifa etmiştir.
Parti Programı ve Hedefleri
Partinin programı; halkı ekonomik olarak rahatlatmayı, yönetimde tasarruf önlemleri almayı, eğitimde bilimsel ve üretime dönük reformlar yapmayı, düşünce ve ifade özgürlüğünü sağlamayı hedeflemiştir. Programın ana ilkeleri arasında şu maddeler öne çıkmaktadır:
- Yönetim: Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, israfın önlenmesi.
- Ekonomi: Maaşlarda düzenleme, dış ticaretin geliştirilmesi, tekellerin yeniden yapılandırılması.
- Adalet: Hâkimlerin sorumluluğu, hukuka aykırı uygulamaların önlenmesi.
- Eğitim: Bilimsel gelişmelerin tercüme yoluyla aktarılması.
- Hak ve Özgürlükler: Basın, vicdan, konut dokunulmazlığı gibi özgürlüklerin korunması.
Basın Faaliyetleri ve Gazete
Abdülkadir Kemali Bey, partinin propagandasını yürütmek amacıyla "Ahali" isimli bir gazete çıkarmıştır. Parti toplantıları ve yayın çalışmaları, aynı binada yürütülmüştür. Gazete partinin görüşlerini aktaran önemli bir araç olmuştur. Ancak yayımlanan bazı yazılar nedeniyle yasal takibata konu olmuştur.
Kapanışı ve Siyasi Etkisi
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinin ardından bir süre daha varlığını sürdüren Ahali Cumhuriyet Fırkası, Aralık 1930’da basın faaliyetleri nedeniyle hükümet tarafından kapatılmış, yöneticileri hakkında dava açılmıştır. Parti lideri ve bazı yöneticiler Suriye’ye geçmiştir. Bu gelişme, Türkiye'de ikinci çok partili hayat denemesinin sona erdiği ve tek parti rejiminin yeniden pekiştiği bir dönüm noktası olmuştur.
