Ak Medrese, Niğde il merkezinde yer alan ve 15. yüzyılın başlarında Karamanoğulları Beyliği döneminde inşa edilmiş, açık avlulu, iki katlı ve dört eyvanlı bir medrese yapısıdır. Yapı, beyaz mermerden yapılmış taç kapısı nedeniyle "Ak Medrese" olarak adlandırılmıştır. Türk medrese mimarisi içinde simetrik plan düzeniyle tek örnek olarak kabul edilir.
Ak Medrese (Türkiye Kültür Portalı)
Konum ve Adlandırma
Medrese, Niğde il merkezinin Saruhan Mahallesi’nde, İç Kale dış surlarının hemen dışında yer almaktadır. "Ak Medrese" adı, kuzey cephesinde bulunan beyaz mermer taç kapıdan kaynaklanmaktadır. Yapı, bazı kaynaklarda “Medresetü’l-Beyzâ” ve banisine izafeten “Ali Bey Medresesi” olarak da anılmaktadır.
İnşa ve Banisi
Yapının üzerindeki inşa kitabesi ve vakfiyesi günümüze ulaşmıştır. Buna göre, medrese 812 Hicrî / 1409–1410 Miladî yılında, Osmanlı padişahı I. Murad Hüdavendigâr’ın kızı Nefise Sultan ile Karamanoğlu Alâeddin Ali Bey’in oğulları olan Ali Bey tarafından yaptırılmıştır. Ali Bey, ağabeyi Mehmed Bey’e bağlı olarak Niğde Emiri olarak görev yapmıştır. Yapıya ait vakfiye, 818 H. / Mayıs 1415’te tertip edilmiş ve bir yıl sonra tasdik edilmiştir.
Vakıflar ve Kullanım Amaçları
Vakfiyeye göre medrese, Hanefî ve Şâfiî mezheplerine uygun eğitim verilmek üzere vakfedilmiştir. Medreseye bağlı vakıflar arasında Niğde Bedesteni, ona bitişik han, Meydan Mahallesi’ndeki çifte hamam, çeşitli dükkânlar, araziler, değirmen ve bağlar yer almaktadır. Yapı, zamanla farklı işlevlerde kullanılmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında nalbant olarak hizmet vermiş, 1922’de yeniden medrese olarak faaliyete geçmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin deposu (1939–1950), ardından Niğde Müzesi deposu (1950–1957) ve müdürlüğü (1957–1977) olarak hizmet vermiştir. 1993’ten itibaren 10 yıl süreyle Niğde Üniversitesi’ne kütüphane olarak tahsis edilmiş, günümüzde ise Niğde Belediyesi tarafından sosyal ve kültürel amaçlarla kullanılmaktadır.
Mimari Özellikler
Ak Medrese, açık avlulu, iki katlı ve dört eyvanlı plan düzenine sahiptir. Alt katta iki eyvanlı bir yapı bulunurken, üst katta ana eyvan iki kat yüksekliğe sahiptir. Yapı simetrik plan düzeni ile dikkat çeker ve bu yönüyle Türk medrese mimarisi içerisinde özgün bir konuma sahiptir. Yapının dış ölçüleri yaklaşık 21.80 x 24.50 metredir ve kuzey-güney doğrultusunda konumlandırılmıştır.
Cephe ve Taç Kapı Düzeni
Yapının kuzey cephesi, taç kapısıyla öne çıkar. Anıtsal boyuttaki taç kapı, yapıdan taşkın biçimde ve beden duvarlarının üstünde olacak şekilde inşa edilmiştir. Kapının iki yanına yerleştirilen ikiz kaş kemerli sofalar, ön cephede simetrik bir galeri düzeni oluşturur. Üst katta yer alan kaş kemerli ikiz pencereler, geç dönemlerde düz pencerelere dönüştürülmüş ve cepheye merdivenler eklenmiştir. Yakın dönemde yapılan restorasyonlar sonucunda cephe özgün formuna kavuşturulmuştur.
Yapı Malzemeleri ve Süslemeler
Medresede kullanılan ana yapı malzemesi, yörede “Niğde sarısı” olarak bilinen sarı tüf taşlarıdır. Ayrıca ignimbirit, bazalt ve giriş portalinde kullanılan beyaz mermer bloklar da bulunmaktadır. Taş işçiliği oldukça nitelikli olup, süsleme elemanları özellikle taç kapıda yoğunlaşmaktadır. Süslemeler yüksek ve alçak kabartma teknikleriyle taş üzerine işlenmiştir. Yapıda başka herhangi bir süsleme malzemesi kullanılmamıştır.
Taş Bozulmaları ve Restorasyon Süreci
Yapının zemin seviyesine yakın bölgelerinde, özellikle ignimbirit taşlarında zemin suyuna bağlı olarak çiçeklenme, renklenme ve yüzeysel taş kayıpları gözlemlenmiştir. 2008–2009 yıllarındaki restorasyon sürecinde yapıdan alınan örnekler üzerinde jeomekanik ve petrografik analizler gerçekleştirilmiştir. Bu analizler, özellikle kapiler yükselme bölgelerinde orijinal taşların yerini tutmayan yeni taşların, bozulma sürecini hızlandırdığını ortaya koymuştur.
Yaklaşık altı yüzyıldır ayakta kalan Ak Medrese, Anadolu’daki medrese mimarisinin dikkat çekici örneklerinden biridir. Plan düzeni, taş işçiliği ve özellikle anıtsal taç kapısıyla öne çıkan yapı, geçirdiği çeşitli işlevsel dönüşümlere rağmen özgünlüğünü büyük ölçüde korumaktadır.
