Akbaş Şehitliği, Çanakkale’nin Eceabat ilçesinde, Akbaş Limanı civarında, Gelibolu Yarımadası’nın kuzeydoğusunda yer almaktadır. 1915 yılında yaşanan Çanakkale Savaşı esnasında, bu bölge Türk kuvvetlerinin cephe gerisinde kurduğu önemli sağlık merkezlerinden biri olarak işlev görmüştür. Savaş boyunca burada yaralı askerlerin tedavi edildiği hastaneler bulunmakta olup, Akbaş Mevkii hem sağlık hizmetlerinin yürütüldüğü hem de lojistik faaliyetlerin gerçekleştiği stratejik bir nokta olmuştur.

Sağlık Hizmetleri ve Şehitlik Oluşumu

Akbaş Limanı çevresinde yer alan sahra hastaneleri, cephe hattından getirilen ağır yaralı askerlerin tedavi edilmeye çalışıldığı yerlerdir. Ancak tıbbi imkânların sınırlı olması, ulaşımın zor koşullarda gerçekleşmesi ve yoğun yaralı sayısı nedeniyle birçok asker bu noktada hayatını kaybetmiştir. Tedavi edilemeyerek şehit olan askerlerin defin işlemleri, limana yakın olan bu bölgede yapılmış ve zamanla burası bir şehitlik alanı hâline gelmiştir.

Şehitlik ve Mimari Düzenleme

Akbaş Şehitliği, 1977 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan bir düzenleme ile sembolik bir anıt mezarlık hâline getirilmiştir. Mevcutta bulunan anıt ve mezar taşları, burada şehit olan askerlerin anısını yaşatmak amacıyla inşa edilmiştir. Gerçek defin yerleri zaman içinde belirginliğini yitirmiştir; dolayısıyla mezar taşları sembolik niteliktedir. Anıt, beyaz mermerden yapılmış bir kitabe ve onu çevreleyen sembolik mezar taşlarından oluşmaktadır. Kitabe üzerinde, Çanakkale Savaşı'nda şehit olan askerlerin aziz hatırasına ithafen yazılmış ifadeler yer almaktadır. Şehitlik alanı peyzaj düzenlemeleri ile ziyaretçilere açık bir hâle getirilmiştir.

^{Akbaş Şehitliği'nden bir kare-Çanakkale Harbi}

Tarihî Olaylar ve Bellek

Akbaş Şehitliği, yalnızca bir sağlık noktası olarak değil, aynı zamanda Çanakkale Savaşı'nın acı dolu yönlerini yansıtan bir bellek mekânı olarak da önem taşımaktadır. 1920 yılında yaşanan Akbaş Baskını, bu bölgeyi tarihsel olarak ayrıca anlamlı kılmıştır. Bu olayda, Fransız işgali altındaki Akbaş Cephaneliği'ne düzenlenen baskın ile cephaneler geri alınmış, bölge savaş sonrası dönemde de tarihsel anlamını sürdürmüştür.

^{Akbaş Şehitliği-Çanakkale Harbi}

Günümüzdeki Durumu

Günümüzde Akbaş Şehitliği, Çanakkale Tarihî Alan Başkanlığı’nın sorumluluğu altında korunmaktadır. Ziyaretçilere açık olan bu alan, Çanakkale Savaşı'nın sağlık hizmetleri cephesine ışık tutması bakımından önemlidir. Bölge, hem savaşın cephe gerisindeki boyutunu gözler önüne sermekte hem de burada hayatını kaybeden askerlerin hatırasını yaşatmaktadır.

Çanakkale Savaşı'nda şehit olan Türk askerlerinin anısına inşa edilen bu şehitlik alanında, 459 adet sembolik mezar taşı yer almaktadır. Bu sembolik mezarlık, bölgeyi ziyaret edenler için bir anı ve temsil mekânı işlevi görmektedir. Gerçek şehitlik ise sembolik mezarlığın karşısında, Yalova köyü istikametindeki yolun sağ tarafında, yol seviyesinden yaklaşık 25 metre yüksekte konumlanmaktadır. Bu alan, 1915 yılındaki muharebe düzenine sadık kalınarak korunmuş ve çevre güvenliği sağlanmıştır.

Sembolik mezarlıkların arka kısmında, Çanakkale Muharebeleri sırasında karşılıklı savaşan tarafların askerleri arasında yaşanan olaylara barış ve dostluk temasıyla atıfta bulunan bir heykel ile 1915 Çanakkale Şehitleri’ne ithafen yapılmış bir anıt yer almaktadır. Ayrıca, bu alanda sıhhiye birliklerinin savaş süresince yürüttüğü faaliyetleri tasvir eden bir rölyef bulunur. Rölyefin her iki yanında toplam 754 şehidin ismi yer almakta, bu sayede bireysel hatıraların toplumsal bellekte canlı tutulması amaçlanmaktadır.

Rölyef üzerinde, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün savaşın ruhunu yansıtan şu ifadesi yer almaktadır:

"Türk kumandanları kumanda etmesini, Türk askeri ölmesini bildi. Harbi kazanışımızın sırrı bundan ibarettir."

Şehitlik alanının alt kısmında, ziyaretçilerin dini ve manevi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak inşa edilmiş bir mescit ve şadırvan bulunmaktadır. Bu yapılar, alana gelen ziyaretçilerin ibadetlerini yerine getirebilmeleri açısından önem arz etmektedir. 2013 yılında gerçekleştirilen kapsamlı yenileme çalışmaları sonucunda şehitlik alanı günümüzdeki görünümüne kavuşturulmuştur.