Amasya sıkma tarhanası, Amasya iline özgü geleneksel bir tarhana çeşididir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işaretiyle korunmakta olup, 23 Aralık 2022 tarihinde 1300 numara ile tescillenmiştir. Tescil sahibi Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği’dir. Amasya sıkma tarhanası, bölgenin iklimi ve kültürel alışkanlıklarıyla şekillenmiş, yerel mutfakta kalıcı bir yer edinmiştir.

Ürün Nitelikleri

Amasya sıkma tarhanası; kırık yarma, süzme yoğurt, yumurta, buğday unu, tuz ve süt gibi bileşenlerin karıştırılmasıyla elde edilen hamurun odun ateşinde pişirilmesi, ardından elle sıkılarak şekillendirilip güneşte kurutulmasıyla üretilir. Her bir parça yaklaşık 50 gram ağırlığındadır. Pişmiş hamur beyaz renkte olup, kurutma sürecinin ardından sarıya döner. Katı kıvamlıdır; ekşi tadı ve kokusuyla ayırt edilir. Ürünün bu özellikleri, kullanılan bileşenlerin seçimi ve geleneksel üretim yöntemiyle doğrudan ilişkilidir.

Yapılışı

Üretim sürecinde 5 kg süzme yoğurt, 1,25 kg kırık yarma, 2 adet yumurta, 150 g buğday unu, 350 g tuz ve 400 ml süt kullanılır. Yıkanmış ve süzülmüş kırık yarma ile süzme yoğurt bir tencerede karıştırılır. Ayrı bir kapta karıştırılan süt, un ve yumurta eklenerek karışım tamamlanır. Bu hamur, 250°C’deki odun ateşinde yaklaşık 20 dakika pişirilir. Pişirme sonrası tuz eklenir ve karışım soğuyana kadar sürekli karıştırılır. Soğuyan hamurdan 50 gramlık parçalar alınır. Her bir parça, avuç içinde tutulup baş parmak dışındaki dört parmakla bastırılarak şekillendirilir.

Şekil verilen parçalar, birbirine yapışmamaları için gıda ile temasa uygun bez üzerine serilir ve güneş ışığında 7 gün boyunca kurutulur. İlk iki gün boyunca eşit kuruma sağlamak amacıyla çevrilerek kurutma işlemi sürdürülür. Kurutulan tarhanalar, 20’şer adetlik vakumlu ambalajlarda satışa sunulur. Rutubetsiz ortamda 1 yıl boyunca muhafaza edilebilir.

Coğrafi Bağ ve Kültürel Önemi

Amasya sıkma tarhanası, Amasya mutfak kültüründe geniş bir yere sahiptir. Ürünün ünü, coğrafi sınırla doğrudan bağlantılıdır. Kullanılan bileşenlerin seçimi ve üretim süreci, yalnızca Amasya ili sınırları içinde gerçekleştirilir. Bu bağlamda ürün, mahreç işaretiyle korunmaktadır.

Denetim Süreci

Ürünün üretimi ve pazarlanması, yılda en az bir kez olmak üzere düzenli denetimlere tabidir. Denetim mercii; Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği koordinasyonunda, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, Amasya Turizm Derneği ve Amasya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden uzman temsilcilerden oluşur. Denetim sürecinde dikkate alınan temel kriterler, ürünün özgünlüğünü ve coğrafi işaret korumasını güvence altına almayı amaçlar. Öncelikle, kırık yarma başta olmak üzere üretimde kullanılan tüm bileşenlerin uygunluğu denetlenir. Ardından, üretim sürecinin tarif edilen geleneksel metoda sadık kalıp kalmadığı kontrol edilir.

Son olarak, “Amasya Sıkma Tarhanası” ibaresi ile mahreç işareti ambleminin ürün üzerinde veya işletmede doğru ve görünür biçimde kullanılıp kullanılmadığı değerlendirilir. Bu kriterler, ürünün hem fiziksel hem de kültürel kimliğini korumak için düzenli olarak gözden geçirilir.