Amasya Yalıboyu Evleri, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Amasya ilinin en önemli tarihi ve kültürel yapılarından biridir. Yeşilırmak Nehri kıyısında sıralanan bu geleneksel Osmanlı dönemi evleri, mimari yapıları ve tarihi dokularıyla dikkat çeker.
(Hakan USLU, Yalıboyu gün batımı).
Tarihçe ve Mimari Özellikler
Amasya Yalıboyu Evleri, Osmanlı mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtan geleneksel Türk evleri arasında yer alır. Bu evler, Hımış ve Bağdadî teknikle yapılmış örneklerdir. Çoğunlukla 19. yüzyılda inşa edilen bu yapılar, ahşap iskeletli, kerpiç dolgulu, geniş saçaklı, kırma ya da beşik çatılı ve beyaz badanalı cephelere sahiptir. Çatılar genellikle alaturka kiremitlerle kaplıdır. Bazı evlerin çatılarının üzerinde yer alan “şahnişin” adıyla bilinen odalar yer almaktadır.
Evlerin giriş katları taş temel üzerine inşa edilirken üst katlar ahşap ağırlıklı olarak yapılmıştır. Evler genellikle avlulu ve bahçelidir. Avluda su kuyusu ve ocak bulunmaktadır. Bazı evlerde, ekmek ihtiyacını karşılamak için fırın yapılmış olduğu da görülmektedir. İkinci katlar ise genellikle dışa taşkın, cumbalı olarak inşa edilmiştir. Bu sayede hem evin planında bir simetri oluşturulmuş hem de daha fazla yer kazanılmıştır. Dışa açık ve daha geniş inşa edilmiş ikinci katlarda, alt katlara oranla daha fazla pencere yer almaktadır. Pencereler daha çok “giyotin” adı verilen sürme pencere tarzında ele alınmıştır. Pencere önlerinde, dışarıdan bakıldığında içerisinin görülmesini engelleyen ahşap kafesler bulunmaktadır.
Genellikle bitişik nizamda tek veya iki katlı olan bu evlerin en belirgin ve ayırt edici özelliklerinden biri, Yeşilırmak Nehri’ne bakan geniş cumbalı pencerelere sahip olmalarıdır. Bu pencereler hem estetik bir görünüm kazandırır hem de içeride yaşayanların nehri ve çevreyi rahatlıkla görebilmesine olanak tanır.
Kültürel ve Turistik Önemi
Amasya Yalıboyu Evleri, şehrin tarihi dokusunu koruyarak günümüze ulaşmış en önemli mimari unsurlardan biridir. Amasya’nın Osmanlı dönemindeki zengin kültürel mirasını yansıtan bu evler, bugün turistik amaçlarla kullanılmaktadır. Bir kısmı müze, restoran, kafe veya butik otel olarak hizmet vermektedir.
Özellikle gece ışıklandırmalarıyla Yeşilırmak kıyısında oluşturduğu manzara, fotoğrafçılar ve turistler için popüler bir çekim noktasıdır. Evlerin bulunduğu bölge, tarihi Amasya Kalesi, II. Bayezid Külliyesi ve Kral Kaya Mezarları gibi diğer önemli yapılarla birlikte şehrin turizm potansiyelini artırmaktadır.
(Hacı Hüseyin ŞAHİN, Yalıboyu Gece Görünümü).
Koruma ve Restorasyon Çalışmaları
Amasya Yalıboyu Evleri, tarihi ve kültürel değerlerinden dolayı 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na istinaden Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 05.05.1992 gün ve 2364 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmış olup zaman zaman çeşitli restorasyon çalışmalarıyla yenilenmektedir. Yapıların orijinal mimarisine sadık kalınarak gerçekleştirilen bu çalışmalar, evlerin uzun yıllar boyunca varlığını sürdürmesini sağlamaktadır.
Yalıboyu evleri, geleneksel Osmanlı sivil mimarisinin en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilmekte ve Amasya’nın sembol yapıları arasında yer almaktadır.
