Amisos Tepesi, Samsun kent merkezinin yaklaşık dört kilometre kuzeybatısında, Samsun-Sinop karayolu üzerinde konumlanan, tarih öncesi çağlardan itibaren yerleşim görmüş önemli bir arkeolojik alanı ifade eder. Modern dönemde “Baruthane Tümülüsleri” olarak da bilinen bölge, Helenistik Dönem’e tarihlenen mezar yapıları, nekropol alanları ve kazılarla gün yüzüne çıkarılmış zengin arkeolojik materyalleriyle Samsun’un kültürel mirasında özel bir yere sahiptir.
Amisos Tepesi (Türkiye Kültür Portalı)
Tarihsel Gelişim Süreci
Amisos'un tarihi dört temel evrede ele alınabilir:
- MÖ 6. yüzyıl başı: Miletoslular’ın Sinop’ta kurduğu koloni üzerinden Amisos’a egemen olması ve burayı Karadeniz ile Anadolu'nun iç bölgelerini bağlayan bir ticaret noktası olarak kullanması.
- MÖ 6. yüzyıl ilk yarısı: Kapadokyalılar’ın bölgeye yerleşmesi.
- MÖ 6. yüzyıl ortası: Kapadokyalı yerel yöneticinin Foçalı kolonistlere yerleşim izni vermesiyle kentin gelişmesi.
- MÖ 437: Sinop’tan gelen Atinalıların yerleşmesi ve kentin adının Peiraieos olarak değiştirilmesi.
Bu süreçte Miletoslular, kentin Toraman Tepe üzerinde surlarını inşa etmiş, dinî ve kamusal yapılarla birlikte Yukarı ve Aşağı Kent düzenlemelerini oluşturmuşlardır.
Kent Yapısı ve Arkeolojik Bulgular
Toraman Tepe üzerinde inşa edilen Yukarı Kent’in yaklaşık 44 hektarlık bir alanı kapsadığı anlaşılmaktadır. Burada kentin elit sınıfı olan yöneticiler, din adamları ve tüccarlar ikamet etmiş, kentin doğusunda yer alan Aşağı Kent ise ticari fonksiyonlarıyla öne çıkmıştır. Liman, bu yerleşimin ekonomik canlılığında temel rol oynamıştır.
Mezarlık alanları ise kentin doğu, batı ve güney yamaçlarına konumlanmıştır. Yapılan kazılarda tümülüs, lahit, urne tipi mezarlara ve mezar odalarına rastlanmıştır. 1995 yılında yapılan yol çalışmaları sırasında tespit edilen ve bilimsel kazılarla açığa çıkarılan bir mezarda, Amisos Hazinesi olarak anılan, incelikli işçilikle yapılmış çok sayıda altın ziynet eşyası bulunmuştur.
Mezar Odası (Türkiye Kültür Portalı)
Baruthane Tümülüsleri
2004 yılında başlatılan kazılarda, Baruthane mevkiindeki iki tümülüs altından Helenistik Dönem’e (MÖ 330–30) ait mezar yapıları gün yüzüne çıkarılmıştır. Mitridates sülalesi dönemine ait olduğu belirlenen bu mezarlardan kuzey tepenin altında üç odalı, güney tepenin altında ise iki odalı boyalı mezarlar tespit edilmiştir. Bu mezarlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı denetiminde ve Samsun Müzesi ile İstanbul Üniversitesi’nin ortak çalışmasıyla ziyaretçilere açılmıştır.
Sosyokültürel ve Ekonomik Yapı
Amisos, özellikle VI. Mithridates döneminde altın çağını yaşamış; kültür, sanat ve ekonomi alanlarında önemli bir merkez olmuştur. Döneme ait sikke darphaneleri ve seramik atölyeleri, kentteki zenginliği ve kültürel üretimi ortaya koymaktadır. Mezar buluntularındaki semboller, dönemin sanatsal ve simgesel anlayışını da gözler önüne sermektedir.
Günümüz Durumu
Amisos Tepesi, günümüzde açık hava müzesi olarak düzenlenmiş olup çevresel peyzaj uygulamalarıyla da turistik cazibe merkezi hâline getirilmiştir. Ziyaretçiler, teleferik veya karayolu ile tepeye ulaşmakta; burada yer alan Amisos Kafe ve hediyelik eşya satış noktaları sayesinde hem tarihî bilgiler edinmekte hem de panoramik şehir manzarasının keyfini çıkarabilmektedirler.
Mezar odalarının bir kısmı göçük riski nedeniyle ziyarete kapalı olsa da bölge, arkeolojik ve kültürel değerleriyle Samsun’un tarihî kimliğini yaşatan başlıca yerlerden biridir.
