Ankara Keçisi (Tiftik Keçisi), Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde, özellikle Ankara ve çevresinde yetiştirilen, tiftik üretimiyle tanınan yerli bir keçi ırkıdır. Ayrıca Siirt, Mardin ve Bitlis gibi Güneydoğu ve Doğu Anadolu illerinde de yetiştiriciliği yapılmaktadır. Türkiye’de en yaygın ikinci keçi ırkı olmasına rağmen, ekonomik nedenlerle sayıları hızla azalmaktadır. Günümüzde gen kaynağını koruma programlarıyla bu azalma durdurulmaya çalışılmaktadır.
Ankara Keçisi (Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Kökeni ve Tarihçesi
Ankara Keçisi’nin Orta Asya kökenli bir ırk olduğu kabul edilir. Türkler tarafından 13. yüzyılda Hazar Denizi’nin doğu bölgesinden Anadolu’ya getirildiği ve İç Anadolu’nun iklim ve toprak koşullarına uyum sağlayarak bugünkü özelliklerini kazandığı düşünülmektedir. Anadolu’da bu keçiye dair ilk bilgiler 15. yüzyıldan itibaren belgelenmiştir; öncesinde, Türklerden önceki uygarlıklarda yetiştirildiğine dair bir kanıt bulunmamaktadır. 1838 yılına kadar yalnızca Anadolu’da yetiştirilen bu ırk, tüm dünyada “Ankara Keçisi” olarak tanınır ve anavatanı Anadolu kabul edilir.
Tarihsel olarak, Ankara Keçisi ve tiftiği, bölgenin ekonomisinde önemli bir rol oynamıştır. 15. yüzyıldan itibaren Ankara’da tiftiğe dayalı bir dokuma sanayisi gelişmiş, özellikle 16.-18. yüzyıllar arasında “Engürü Sofu” adlı katışıksız tiftik ipliğinden dokunan kumaşlar Avrupa’da büyük rağbet görmüştür. Yaklaşık üç yüzyıl boyunca tiftik dokumacılığı, Ankara’nın temel gelir kaynağı olmuş, kentte canlı bir ticari ve toplumsal yaşam yaratmıştır. Ancak 18. yüzyıl ortalarından itibaren İngiltere’nin tekstil sanayisindeki atılımlarıyla kumaş ihracatı azalmış, 19. yüzyıldan sonra ham tiftik ihracatı ön plana çıkmıştır. 19. yüzyıl sonlarında keçinin Güney Afrika ve ABD gibi ülkelere götürülmesiyle Ankara’nın tiftik üretimindeki tekeli sona ermiş, fakat Cumhuriyet döneminde bile tiftik üretimi ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmuştur.
Fiziksel Özellikler
Ankara Keçisi, ufak cüsseli ve zarif yapılı bir ırktır. Genellikle beyaz renklidir, ancak Siirt ve Mardin gibi bölgelerde melezlemeler sonucu siyah, kahverengi ve gri renklere de rastlanır. Erkeklerde (teke) canlı ağırlık 35-55 kg, dişilerde (keçi) 30-40 kg arasında değişir. Boynuzluluk genel bir özelliktir; erkeklerde boynuzlar burgu şeklinde, uzun ve geriye kıvrık, dişilerde ise daha kısa ve zayıftır. Bununla birlikte, boynuzsuz bireyler de görülebilir.
Ankara Keçisi (Anadolu Ajansı)
Verim Özellikleri
Ankara Keçisi’nin esas verimi, tekstil sanayisinde aranan bir hammadde olan tiftiktir (Angora veya Mohair). Tiftik verimi dişilerde 3-4 kg, erkeklerde 4-6 kg’dır. Tiftik, parlak, dayanıklı, elastik, nem çekebilen, ısıya dayanıklı ve kolay boyanabilen bir elyaftır; bu özellikleriyle dokuma sanayisinde yapağıdan sonra en çok kullanılan hammaddelerden biridir. Genellikle sağılmayan bu keçiler, sağıldığında bir laktasyon döneminde 25-50 kg süt verebilir, ancak süt verimi tiftik kalitesini düşürdüğü için tercih edilmez. Etleri gevrek ve lezzetlidir; özellikle tiftik oğlakları piyasada talep görür. Döl verimi düşüktür; oğlaklama oranı %80, ikizlik oranı ise %1 civarındadır.
Yetiştirme Koşulları ve Yayılma Alanı
Ankara Keçisi, 800-1000 metre yüksekliklerde, kuru ve az yağışlı step iklimlerinde (-28 ile +28 °C arasında) yetiştirilir. Rutubetli, alçak veya sıcak bölgelerde yaşayamaz; uyum sağlasa bile tiftik kalitesi bozulur. Sarp ve engebeli arazilerde rahatça yetiştirilebilir, özel bakım veya besleme gerektirmez. Kışın basit sundurmalarda, diğer mevsimlerde açık alanlarda barındırılır.
Ekonomik ve Kültürel Önemi
Ankara Keçisi, tiftiğiyle yüzyıllar boyunca Anadolu’nun ekonomik ve kültürel hayatında belirleyici olmuştur. Ancak 19. yüzyıldan itibaren keçinin yurt dışına çıkarılmasıyla (özellikle Güney Afrika ve ABD’ye) Türkiye’deki üretim gerilemiştir. Günümüzde Güney Afrika, tiftik üretiminde dünya lideridir. Türkiye’de ise 2009’da 146 bin başa düşen keçi sayısı, koruma programları sayesinde 2017’de 215 bin 645’e yükselmiştir. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen gen koruma ve ıslah projeleri, bu ırkın devamlılığını sağlamayı amaçlamaktadır.
Ankara Keçisi, yalnızca bir ekonomik varlık değil, aynı zamanda Anadolu Türk kültürünün bir sembolüdür. Tiftikten elde edilen ürünler, geçmişte olduğu gibi günümüzde de tekstil, el sanatları ve kültürel üretimde kullanılma potansiyeline sahiptir. Bu ırkın sürdürülebilirliği, hem ekonomik hem de genetik miras açısından büyük önem taşır.
