Köken
Artık emek, Türkçede “karşılığı ödenmeyen, fazladan harcanan iş gücü” anlamına gelir. Bu terim, iki Eski Türkçe kökten türetilmiş bileşik bir yapıdır:
- Artık: Eski Türkçe artuk biçiminden evrilmiştir. Bu sözcük, art- (“çoğalmak, büyümek”) fiiline getirilen +Uk ekiyle türetilmiştir ve “fazlalık, kalan, eklenen” anlamlarını taşır.
- Emek: Eski Türkçe emgek biçiminden evrilmiştir. Bu sözcük, emge- (“zorluk çekmek, göğüslemek”) fiiline gelen +Uk ekiyle türemiştir. Emge- fiili ise, emig (“göğüs”) isminden +(g)A- ekiyle, emig ise em- (“içten desteklemek, taşımak”) fiilinden +I(g) ekiyle türetilmiştir. Böylece emek, özünde “göğüsleyerek yapılan çaba” anlamını taşır.
Bu iki unsurun birleşimiyle oluşan artık emek, hem dilsel hem kavramsal olarak “fazladan göğüslenen çaba” anlamına gelir.
Kullanım Alanları
- Marksist Ekonomi Kuramı: Kapitalist üretim sürecinde, işçinin ücretle karşılanmayan ve sermayedar için artı değer yaratan emek miktarını tanımlamak için temel kavram olarak kullanılır.
- Sınıf ve Emek Teorileri: İşçi sınıfının sömürülme düzeyini, emek süresinin bölünüşünü ve üretim ilişkilerini analiz ederken kullanılır (zorunlu emek vs. artık emek ayrımı bağlamında).
- Siyaset Bilimi ve İdeoloji Eleştirisi: Kapitalist sistemdeki eşitsizliklerin yapısal kaynağını göstermek ve sınıf temelli eleştiri geliştirmek için başvurulan bir kavramdır.
- Eleştirel Kuram ve Kültürel İncelemeler: Emek sömürüsünün görünmezleştirildiği üretim biçimlerini (ör. dijital emek, bakım emeği) analiz ederken kavramsal dayanak olarak yer alır.
- Felsefi Antropoloji ve Emek Kavramı Tartışmaları: İnsan emeğinin özsel niteliğini, üretici etkinliğin ne zaman yabancılaştığını tartışan düşünsel bağlamlarda kullanılır.
