Atabey, Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi’nde yer alan Isparta iline bağlı bir ilçedir. İlçe merkezi, Isparta’ya yaklaşık 21–23 kilometre mesafede yer alır. 202 kilometrekarelik yüzölçümüne sahip olan Atabey, Barla Dağı’nın uzantıları ve Bozanönü Ovası arasında konumlanmıştır. İlçe sınırları içinde Seleukeia Sidera Antik Kenti, Ertokuş Medresesi, çeşitli höyükler, geleneksel yapılar ve müzeler gibi tarihî ve kültürel varlıklar yer alır. Atabey, hem tarihsel sürekliliği hem de güncel sosyo-kültürel yapısıyla bölgesel ölçekte dikkat çeken yerleşimlerden biridir.
Atabey İlçesi (Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)
Tarihçe
Atabey ilçesinin yerleşim geçmişi, Kalkolitik Çağ’a kadar uzanır. İlçe sınırları içinde yer alan Pembeli Höyük’te yapılan arkeolojik araştırmalarda Erken Kalkolitik Döneme ait buluntular ele geçirilmiştir. Harmanören Köyü'ndeki Göndürle I ve II Höyüklerinde yürütülen kazılar ise bölgenin M.Ö. 3000’lerden itibaren, İlk ve Orta Tunç Çağı boyunca kesintisiz yerleşim gördüğünü göstermektedir. Antik Çağ’da Agrai veya Agpia olarak anılan bu bölge, M.Ö. 334’te Büyük İskender'in egemenliği altına girmiştir. İskender’in komutanlarından I. Seleukos Nikator’un oğlu I. Antiokhos Soter tarafından kurulan Seleukeia kenti, günümüzde Bayat Köyü sınırlarında yer almaktadır. Roma döneminde “demir” anlamına gelen Sidera ön adı eklenerek Seleukeia Sidera adını alan kent, Bizans döneminde Agrai Piskoposluğu’na bağlanmıştır.
Malazgirt Zaferi’nin ardından bölge, 1224 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad’ın emriyle Antalya Valisi ve Su-Başı Mübarizeddin Ertokuş tarafından fethedilmiştir. Aynı yıl, Ertokuş tarafından ilçede bir medrese inşa ettirilmiş; bu yapı, bölgenin Selçuklu dönemindeki ilmî ve mimarî önemini belgeleyen başlıca yapılardan biri olmuştur. 13. yüzyıl başlarında tamamen Türkleşen Atabey, Osmanlı döneminde de önemini sürdürmüş; 16. yüzyılda Hamit Sancağı’na bağlı 16 pazaryerinden biri olarak kayıtlara geçmiştir. Özellikle Pembeli köyünde yetiştirilen pamuktan üretilen ve “Donluk” olarak bilinen kumaş, Osmanlı pazarlarında tanınmıştır. Atabey, 1478, 1501, 1522 ve 1568 tarihli tahrir defterlerinde Eğirdir’e bağlı bir nahiye olarak geçerken, 17. yüzyılda Katip Çelebi’nin Cihannüma adlı eserinde kaza statüsünde gösterilmiştir. Cumhuriyet döneminde 1926 yılında TBMM kararıyla “Atabey” adını alan yerleşim, 1953’te bucak, 1 Nisan 1960’ta ise ilçe statüsü kazanmıştır.
Coğrafi Yapı
Konum ve Sınırlar
İlçe; kuzeyde Senirkent ve Uluborlu, batıda Gönen, doğuda Eğirdir, güneyde ise Isparta merkez ilçesiyle çevrilidir. İlçenin toplam yüzölçümü 202 km²’dir. Bölgenin kuzey ve batı kesimleri, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan Barla Dağı’nın engebeli yapısıyla karakterize edilir. Barla Dağı’nın güneyinde, deniz seviyesinden 1000–1500 metre arasında değişen yüksekliğe sahip platolar bulunur. Bu platolar, yer yer zengin çayır ve otlaklarla kaplıdır. İlçenin güneyinde yer alan Bozanönü Ovası’nın bir bölümü de Atabey sınırları içerisinde kalır. Isparta Ovası'nın kuzeye uzanan kolu, Araptepe, Bozanönü, Erenler ve Çeşme tepeleriyle ayrılarak Atabey topraklarına ulaşır. Bu geçiş zonunda ova alanlarının dağlık bölgelerle birleştiği noktalarda meşe korulukları görülmektedir.
İklim ve Bitki Örtüsü
Atabey ilçesi, iklim özellikleri bakımından Akdeniz iklimi ile kara iklimi arasında bir geçiş bölgesinde yer alır. Yaz aylarında sıcak ve kurak, kış aylarında ise soğuk ve yağışlı geçen bir iklim yapısı gözlemlenir. Bu iklimsel geçiş özelliği, ilçede tarım faaliyetlerinin çeşitlenmesine ve bitki örtüsünün karmaşık bir yapı göstermesine neden olmuştur. İlçede yıllık ortalama yağış miktarı yaklaşık 330 kilogram/metrekare olup bu değer özellikle kış ve ilkbahar aylarında yoğunlaşır.
Bitki örtüsü, bölgedeki topoğrafya ve iklim koşullarına bağlı olarak farklılık gösterir. Dağlık alanlarda, özellikle Barla Dağı’nın eteklerinde yer yer doğal meşe korulukları görülür. Bu alanlarda çalı formasyonları ve maki türlerine de rastlanır. Platolarda ise daha çok çayır ve mer’a alanları yer alır; bu da ilçenin hayvancılığa uygun bir doğal çevreye sahip olduğunu gösterir. Ova kesimlerinde tarıma elverişli topraklar üzerinde meyve bahçeleri, tarla bitkileri ve özellikle gül üretimi dikkat çeker. Atabey’in İslamköy beldesi, gül bahçeleri ve gül yağı üretimiyle bölge ekonomisinde öne çıkan bir tarımsal merkezdir.
Ekonomik Yapı
Atabey ilçesinin ekonomik yapısı, ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. İlçenin doğal yapısı ve iklim koşulları, bu iki temel ekonomik faaliyetin gelişmesine uygun bir zemin sunmuştur. Elma, kiraz, zeytin ve üzüm en çok yetiştirilen meyve ürünleri arasında yer alır. Aynı zamanda hububat, baklagiller ve şeker pancarı üretimi de yapılmaktadır. Tarım alanında en dikkat çekici üretim, özellikle İslamköy çevresinde yoğunlaşan gül yetiştiriciliğidir. Bu bölgede kurulu bulunan fabrikalarda gül işlenmekte ve gül yağı başta olmak üzere çeşitli ürünler elde edilmektedir. Isparta ve çevresinde simgesel hâle gelen bu üretim faaliyeti, Atabey ekonomisinde belirleyici bir rol oynamaktadır.
Isparta Gülü (Isparta İl Tarım ve Orman Müdürlüğü)
Tarihî süreçte, Atabey’in ekonomisinde dokumacılığın da önemli bir yeri olmuştur. Osmanlı döneminde Pembeli (Pamuklu) Köyü'nde yetiştirilen pamuklardan üretilen ve “Donluk” adıyla bilinen kumaş, iç pazarda rağbet görmüştür. Günümüzde ise küçük ölçekli sanayi tesisleri, tarımsal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması amacıyla faaliyet göstermektedir. Hayvancılık, özellikle mer’a ve çayır alanlarının varlığı sayesinde geleneksel biçimde sürdürülmekte; küçükbaş ve büyükbaş hayvan besiciliği ile süt üretimi yapılmaktadır.
Son yıllarda ilçede organik tarım uygulamaları teşvik edilmeye başlanmıştır. Ayrıca meyve suyu üretimi yapan küçük ölçekli işletmeler de bulunmaktadır. Tarım dışı ekonomik alanlarda da gelişmeler gözlemlenmiş; özellikle sanayiye yönelik girişimlerin ve kırsal turizm potansiyelinin değerlendirilmesine yönelik çalışmalar artmıştır. Tarıma dayalı sanayi ile doğal ve tarihî değerlerin turizme kazandırılması, Atabey’in ekonomik çeşitliliğini artırmayı amaçlayan girişimler arasında yer almaktadır.
Demografik Yapı
Atabey ilçesi, küçük ölçekli bir yerleşim birimi olup nüfus yoğunluğu bakımından Isparta ilinin en az nüfuslu ilçelerinden biridir. 2024 yılı verilerine göre ilçenin toplam nüfusu 6.090 kişidir. İlçe nüfusu, Cumhuriyet dönemi boyunca sınırlı artış ve azalmalarla nispeten durağan bir seyir izlemiştir.
Demografik yapı açısından Atabey, kırsal yerleşim karakteri gösteren ve göç verme eğilimi taşıyan bir ilçedir. Genç nüfusun büyük kısmı eğitim, istihdam ve yaşam koşulları nedeniyle il merkezi veya büyük şehirlere göç etmektedir. Buna karşılık, ilçede yaşayan nüfusun önemli bir bölümü tarım ve hayvancılıkla uğraşmakta; yaş grubu dağılımı orta ve ileri yaş ağırlıklı seyretmektedir. İlçeye bağlı olarak İslamköy beldesi ile dört köy yerleşimi (örneğin Bayat ve Harmanören gibi) bulunmaktadır. Nüfusun sosyal ve kültürel dokusu, geleneksel yaşam biçimini sürdüren, aile yapısı güçlü, yerleşik bir toplumsal yapıyı yansıtmaktadır.
Eğitim
Atabey ilçesinde eğitim hizmetleri, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren çeşitli kurumlar aracılığıyla yürütülmektedir. 2024 yılı itibarıyla ilçede toplam 11 okul ve kurum bulunmaktadır. Bu kurumlarda 85 derslikte 109 öğretmen görev yapmakta ve 811 öğrenci eğitim almaktadır. Eğitim kurumları arasında; 1 anaokulu, 2 ilkokul, 2 ortaokul, 1 imam hatip ortaokulu, 1 Anadolu lisesi, 1 mesleki ve teknik Anadolu lisesi, 1 halk eğitimi merkezi ve 1 öğretmenevi ve akşam sanat okulu yer almaktadır. İlçede ayrıca, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'ne bağlı Atabey Meslek Yüksekokulu faaliyet göstermektedir. Bu yüksekokul bünyesinde Bilgisayar Teknolojileri ile Büro Hizmetleri ve Sekreterlik programları bulunmaktadır.
Turizm
Atabey ilçesi, tarihî yapıları, arkeolojik alanları ve doğal coğrafyası ile kültür ve doğa turizmi açısından potansiyele sahip bir yerleşimdir. İlçenin en dikkat çekici tarihî yapılarından biri, Anadolu Selçuklu dönemine ait Ertokuş Medresesi’dir. 1224 yılında Antalya Valisi Mübarizeddin Ertokuş tarafından yaptırılan bu yapı, kapalı tip medrese mimarisiyle Selçuklu dönemi taş işçiliğinin önemli örneklerinden biridir. Kare planlı avlusu, havuzu, kemerli kubbesi ve taş mihrabı ile medrese, hem mimarî hem de tarihî açıdan ziyaretçi ilgisi çeker. Medreseye bitişik olarak inşa edilen Ertokuş Kümbetiise dönemin anıtsal mezar yapılarından biridir ve ziyaret amacıyla günümüzde de kullanılmaktadır.
Ertokuş Medresesi (Türkiye Kültür Portalı)
Atabey sınırları içinde yer alan Seleukeia Sidera Antik Kenti, ilçeye bağlı Bayat Köyü’nde yer almakta olup Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait katmanlı bir tarihî geçmişe sahiptir. Akropolis, tiyatro, kaya kutsal alanı, tapınak podyumu ve nekropolis alanları ile kentin arkeolojik kalıntıları, bilimsel çalışmaların yanı sıra kültürel geziler için de ilgi odağıdır. Roma dönemine ait su kemeri ve künk kalıntıları ise kentin altyapı sistemine ışık tutmaktadır.
İlçedeki bir diğer önemli turizm alanı, İslamköy’de yer alan Süleyman Demirel Demokrasi ve Kalkınma Müzesi’dir. Külliye tarzında inşa edilen bu kompleks; ana müze binası, cami, kütüphane ve arşiv yapılarından oluşur. Müze, 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in hayatından kesitler sunmanın yanı sıra, Türkiye’nin yakın dönem siyasi ve ekonomik gelişimini yansıtan belge ve objelere ev sahipliği yapmaktadır. Yerli ve yabancı ziyaretçilerin uğrak noktası olan bu müze, bölgenin çağdaş tarihine ışık tutmaktadır.
Süleyman Demirel Demokrasi ve Kalkınma Müzesi (Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)
Aya Yorgi ya da diğer adıyla İshotya Kilisesi, Isparta il merkezinin Doğancı Mahallesi’nde yer almakta olup 19. yüzyıl ortalarına tarihlenen bir dinî yapıdır. Yapının inşa tarihi 1857–1860 yılları arasına denk gelmektedir. Giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesi bugün Isparta Müzesi'nde korunmaktadır. 19. yüzyıl Anadolu Hristiyan mimarisinin tipik bir örneğini temsil etmesi bakımından bölge turizmi açısından önemli bir kültürel miras niteliğindedir.
Aya Yorgi Kilisesi (Türkiye Kültür Portalı)
Doğal turizm açısından da olanaklar sunan Atabey’de, Bayat Köyü yakınlarında yer alan yamaçlar yamaç paraşütüsporuna uygunluk göstermektedir. Yüksek eğimli tepeler ve hakim rüzgâr koşulları, doğa sporlarına ilgi duyanlar için alternatif bir destinasyon imkânı sağlamaktadır. Ayrıca ilçede yayla özellikleri taşıyan yüksek platolar, doğa yürüyüşleri ve kırsal turizm açısından değerlendirilebilecek alanlardandır.
