Atatürk Havalimanı, İstanbul’un Avrupa yakasında, Bakırköy ilçesinin Yeşilköy semtinde yer alan ve uzun yıllar boyunca Türkiye’nin en büyük ve en işlek havalimanı olarak hizmet veren bir havacılık merkezidir. Askeri kökenli bir hava meydanı olarak kurulan ve zamanla sivil havacılığın merkezlerinden biri hâline gelen bu havalimanı, 2019 yılında İstanbul Havalimanı’nın devreye girmesiyle tarifeli yolcu uçuşlarına kapatılmış, ancak kargo, özel uçuş ve devlet misafir ağırlama işlevlerini sürdürmeye devam etmektedir.

^{Atatürk Havalimanı (İmar İstanbul)}

Tarihçe

Atatürk Havalimanı'nın temelleri, 1912 yılında Osmanlı Devleti tarafından Yeşilköy’de açılan bir askeri hava meydanına dayanmaktadır. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde, uluslararası sivil havacılığın gelişimine paralel olarak 1944’te imzalanan Chicago Sözleşmesi doğrultusunda İstanbul’da uluslararası ölçekte bir sivil havalimanı yapılmasına karar verilmiştir. Bu çerçevede 1947 yılında Amerikan Westinghouse Electric International Company ve IG White Engineering Corporation ile sözleşme imzalanmış, 1949’da başlanan inşaat, 1953 yılında tamamlanmıştır. Aynı yılın 1 Ağustos tarihinde Yeşilköy Havalimanı adıyla hizmete açılmıştır.

İlk dönemlerinde 05/23 pistine, 10.000 metrekarelik yolcu terminaline, bakım hangarlarına, radyo vericilerine ve yedek enerji santraline sahip olan havalimanı, kısa sürede artan hava trafiği nedeniyle genişletilmiştir. 1968 yılında yapımına başlanan 17/35 pistinin inşaatı 1972’de tamamlanmış, böylece ikinci bir pist devreye alınmıştır.

1971 yılında hazırlanan master plan çerçevesinde havalimanının kapasitesini artırmaya yönelik kapsamlı bir gelişim süreci başlatılmıştır. Mimar Hayati Tabanlıoğlu tarafından tasarlanan bu plan doğrultusunda, hava trafik kontrol kulesi, kargo tesisleri, teknik bloklar, yakıt sistemleri ve terminal binaları inşa edilmiştir. Bu projeler kapsamında yer alan Dış Hatlar Terminali 29 Ekim 1983’te hizmete girmiş, 1985 yılında ise havalimanına Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün adı verilerek “Atatürk Havalimanı” adını almıştır.

1990’lı yıllarda artan yolcu ve kargo talebi doğrultusunda 1993 yılında Kargo Terminali, 1995’te ise charter uçuşlar ve bavul ticaretine hizmet vermesi amacıyla C Terminali devreye alınmıştır. 2000 yılında bu terminal yolcu hizmetine kapatılmış ve 2002’den itibaren özel kargo operasyonlarında kullanılmaya başlanmıştır.

Yap-İşlet-Devret modeliyle inşa edilen yeni dış hatlar terminali ise 10 Ocak 2000 tarihinde hizmete açılmıştır. Bu yeni terminal, yıllık 20 milyon yolcu kapasitesiyle dönemin en modern tesislerinden biri olarak öne çıkmıştır. Yapılan ek yatırımlarla havalimanının toplam kapasitesi 38 milyonun üzerine çıkarılmıştır.

^{Atatürk Havalimanı (Anadolu Ajansı)}

Atatürk Havalimanı'nın Yolcu Kapasitesi

Artan yolcu talebine yanıt verebilmek amacıyla Atatürk Havalimanı’nda kapasite artırımı süreci başlatılmış, bu doğrultuda Yap-İşlet-Devret modeliyle yeni bir dış hatlar terminali inşa edilmesine karar verilmiştir. Terminal projesi bir yarışma ile belirlenmiş, ardından yapım ihalesi aynı model kapsamında gerçekleştirilmiştir. 10 Ocak 2000 tarihinde hizmete açılan yeni dış hatlar terminali, yıllık 20 milyon yolcu kapasitesine sahiptir.

İlerleyen yıllarda yapılan genişletme ve yenileme çalışmaları sonucunda havalimanının toplam yolcu kapasitesi yıllık 38.200.000’e çıkarılmıştır. Bu kapasitenin 25.500.000’i dış hatlar, 12.800.000’i ise iç hatlar yolcularına yönelik olarak planlanmıştır. Ancak 2015 yılı itibarıyla Atatürk Havalimanı, bu kapasitenin oldukça üzerinde bir trafiğe ulaşmış ve toplam 67.377.247 yolcuya hizmet vermiştir.

Yoğun yolcu trafiği ve kapasite sınırlarının aşılması nedeniyle İstanbul’un uzun vadeli hava ulaşımı ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla İstanbul Havalimanı inşa edilmiş ve 2019 yılında hizmete girmiştir. Bu gelişmeyle birlikte Atatürk Havalimanı’nın iç ve dış hat terminalleri tarifeli yolcu uçuşlarına kapatılmış; yalnızca kargo taşımacılığı ve özel uçuşlara hizmet veren Genel Havacılık Terminali faaliyetine devam etmiştir.

Ulaşım

Atatürk Havalimanı, İstanbul’un ilk raylı sistem hattı olan M1A Yenikapı–Atatürk Havalimanı metrosu ile kent merkezine bağlanmıştır. Söz konusu hat, şehir içi ulaşımı kolaylaştırarak havalimanına erişimde büyük rol oynamıştır.

^{M1A Metro Hattı Durakları (Metro İstanbul)}

Ödüller ve Uluslararası Başarılar

Atatürk Havalimanı, gerek altyapı olanakları gerekse yolcu memnuniyeti açısından birçok uluslararası ödüle layık görülmüştür. Skytrax tarafından 2010 yılında yapılan değerlendirmede, Güney Avrupa’nın “En İyi Havalimanı” seçilmiş ve Barselona ile Madrid havalimanlarının önünde yer almıştır. 2009/2010 döneminde ise uluslararası yaşam dergisi Monocle tarafından “Transit Uçuşların Cazibe Merkezi” olarak tanımlanmıştır.

2015 yılında “anna.aero” tarafından düzenlenen Euro Annies ödüllerinde ise “Avrupa’da En Fazla Yeni Uzun Menzilli Güzergâha Sahip Havalimanı” unvanını almıştır. Aynı yıl 422 bin uçuş ve 57 milyon yolcuya hizmet sunarak Avrupa’da 4., dünyada ise 13. sıraya yükselmiştir. 128 havayolunun 276 farklı noktaya sefer düzenlediği Atatürk Havalimanı, bu dönemde Avrupa’nın en önemli hava ulaşım merkezlerinden biri hâline gelmiştir.

15 Temmuz 2016 Darbe Girişimindeki Rolü

15 Temmuz 2016 tarihinde Türkiye genelinde gerçekleştirilen askerî darbe girişiminde Atatürk Havalimanı, darbeciler açısından stratejik öneme sahip hedeflerden biri olarak belirlendi. Havalimanı, hem İstanbul’un hava trafiğini kontrol eden ana merkezlerden biri olması hem de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın dönüş güzergâhında yer alması nedeniyle kritik bir rol üstlendi.

^{15 Temmuz Gecesi Atatürk Havalimanı (TRT Haber)}

Saat 23.00 sularında darbeci askerler, Atatürk Havalimanı’nın giriş ve çıkışlarını zırhlı araçlarla kapattı. 23.35’te darbeciler, havalimanı içinde bulunan Hava Trafik Kontrol Kulesi’ne girerek hava sahasını kontrol altına almaya çalıştı. Aynı saatlerde Cumhurbaşkanı Erdoğan, halkı meydanlara davet eden açıklamasını yaptı. Bu çağrının ardından binlerce vatandaş Atatürk Havalimanı’na akın etti.

Darbeci askerlerin halkın yoğun direnişi karşısında ne yapacaklarını şaşırdıkları ifade edilirken, askeri araçlardan ateş açılması sonucu birçok kişi yaralandı. 17 yaşındaki Mahir Ayabak ile Zekeriya Bitmez, açılan ateş sonucu şehit oldu. Hava Trafik Kontrolörü Enver Yavuz’un aktardığına göre, halk aprona kadar girerek havalimanının işgalini engellemeye çalıştı.

Bu kritik saatlerde Cumhurbaşkanı Erdoğan, Marmaris’ten İstanbul’a hareket etti. Erdoğan’ın içinde bulunduğu Cumhurbaşkanlığına ait ATA uçağının pilotu, darbeciler tarafından fark edilmemesi amacıyla Türk Hava Yolları’na ait resmi uçuş kodunu kullandı. Böylece uçak, darbecilerin kontrolündeki hava sahasından güvenle geçerek Atatürk Havalimanı’na indi. Erdoğan’ı karşılamak üzere toplanan halk, apron bölgesine kadar dolmuştu. Cumhurbaşkanına "sizi sığınağa indirelim" teklifi sunulmuş, ancak bu teklif Erdoğan tarafından reddedilmiştir. Erdoğan, havalimanındaki devlet konukevine geçtiği bu süreçte sık sık dışarı çıkarak halkla temas kurmuş ve meydanların boş bırakılmaması yönünde çağrılar yapmıştır.

Darbecilerin işgal ettiği kule, özel harekat polisleri tarafından düzenlenen operasyonla geri alınmış, hava trafik kontrolü yeniden sağlanmıştır. Havalimanında, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile birlikte aile üyelerinin de bulunduğu ve kriz yönetiminin yürütüldüğü ana karargâh olarak büyük orta salon kullanılmıştır.

Darbe girişiminin başarısız olduğu yine Atatürk Havalimanı’nda kamuoyuna duyurulmuştur. Genelkurmay Başkan Vekili Orgeneral Ümit Dündar, burada yaptığı açıklamada, “Tarihi bir dayanışma örneği sergileyen Türkiye, bu darbe girişimini akamete uğratmıştır. Milletimizin hiçbir şüphesi olmasın ki Türkiye darbeler ve cuntalar dönemini bir daha açılmamak üzere kapatmıştır” ifadelerini kullanmıştır.

^{15 Temmuz Gecesi Atatürk Havalimanı (TRT Haber)}

Darbe girişiminin ardından yargı süreci başlatılmış, Atatürk Havalimanı’nın işgaline katılan darbecilere yönelik açılan davada 10 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, 43 sanığa ise müebbet hapis cezası verilmiştir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, havalimanına inişinin ardından yaptığı açıklamada, ATA uçağının F-16’lar tarafından tecrit edilmeye çalışıldığını, ancak başarılı olamadıklarını belirtmiştir. Erdoğan, darbecilerin işgalci olduğunu vurgulayarak bu ülkenin onlara bırakılmayacağını söylemiştir. Atatürk Havalimanı’nın yeniden güvenli hâle gelmesiyle birlikte Türk Hava Yolları'nın tüm tarifeli uçuşlarının 16 Temmuz sabahı saat 06.00 itibarıyla normale döneceği duyurulmuştur.

Bu gelişmelerin ardından Atatürk Havalimanı, 15 Temmuz direnişinin simgesel mekânlarından biri hâline gelmiştir. Havalimanında hayatını kaybedenlerin anısını yaşatmak amacıyla çeşitli anma etkinlikleri düzenlenmiş, kamuoyunda önemli bir sembol olarak yer edinmiştir.

Darbe girişimine ilişkin açılan davada, Atatürk Havalimanı’nı işgal eden darbecilere çeşitli ağır cezalar verilmiştir.

Atatürk Havalimanı 2019 yılında, darbe girişiminin 3. yıldönümünde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın katılımıyla gerçekleştirilen 15 Temmuz Anma Programı'na ev sahipliği yaptı.

^{15 Temmuz Gecesi Atatürk Havalimanı (TRT Haber)}

Kapanış Süreci

Atatürk Havalimanı’nın uzun yıllar boyunca İstanbul’un hava ulaşımı açısından merkezî konumda bulunması, aynı zamanda çeşitli çevresel ve kentsel sorunları da beraberinde getirmiştir. Havalimanının işlekliği nedeniyle yaşanan yoğun kara trafiği, artan hava kirliliği ve çevresinde oluşan yüksek düzeydeki gürültü, bölgedeki milyonlarca vatandaşın yaşam kalitesini olumsuz etkilemiştir. Bu durum, kamuoyunda uzun süre tartışmalara konu olmuş; özellikle çevre ve şehircilik boyutuyla çözüm arayışlarını gündeme getirmiştir. 2019 yılında İstanbul Havalimanı’nın hizmete girmesiyle birlikte Atatürk Havalimanı'nın iç ve dış hat terminalleri tarifeli yolcu uçuşlarına kapatılmıştır. Ancak kargo terminali ve genel havacılık terminali üzerinden özel uçuşlar sürdürülmektedir. Ayrıca devlet konukevi, bakım-onarım hangarları ve ikram tesisleri de bir süre daha buradan hizmet vermeye devam etmiştir. Türk hava sahasının önemli unsurlarından biri olan yaklaşma kontrol merkezi de geçici olarak Atatürk Havalimanı bünyesinde kalmıştır.

Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi

Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi, İstanbul’un Bakırköy ilçesinde, eski Atatürk Havalimanı arazisi üzerinde kurulan, Türkiye'nin en büyük, dünyanın ise sayılı şehir parkları arasında yer alması hedeflenen kapsamlı bir yeşil alan projesidir. Yaklaşık 2 milyon metrekarelik bir alana yayılan proje, çevresel sürdürülebilirlik, kentsel yaşam kalitesi ve afetlere hazırlık açısından çok yönlü işlevler üstlenmektedir. Projenin ilk etabı 2023 yılında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımıyla düzenlenen “Büyük İstanbul Mitingi” eşliğinde hizmete açılmıştır.

Projenin Amacı ve Kapsamı

Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi, İstanbul'da yaşayanlara sosyalleşme, dinlenme ve doğayla bütünleşme imkânı sunmak amacıyla tasarlanmıştır. Proje tamamlandığında İstanbul’un kuzey-güney doğrultusunda uzanan bir “yeşil koridoru” olma işlevi üstlenecek ve şehrin ekolojik dokusuna önemli katkılar sağlayacaktır. Aynı zamanda muhtemel afet durumlarında toplanma alanı olarak da kullanılabilecek şekilde planlanmıştır.

Peyzaj ve Bitki Örtüsü

Projenin en dikkat çekici özelliklerinden biri zengin bitki çeşitliliğidir. Bahçede, İstanbul’un fethini temsilen 145.300 ağaç dikilecektir. Bu ağaçlar arasında 350 yıllık zeytin ağaçları ile 50-60 yıllık ıhlamur ve çınar gibi türler yer almakta, ibreli ve yapraklı ağaçların bir arada bulunması sayesinde alanın dört mevsim boyunca yeşil kalması amaçlanmaktadır. İlk etapta 10.081 ağaç ve 41.000 bitki dikilmiş olup, yeşillendirme çalışmaları sürmektedir.

Fiziksel Yapılar ve Sosyal Donatılar

Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi, sadece bir yeşil alan değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel yaşamın odağı olacak şekilde planlanmıştır. Projede 70.000 metrekarelik kapalı alan içerisinde yer alacak sosyal donatılar şunları içermektedir:

• 8.000 kişilik etkinlik alanı
• Spor salonları, çocuk oyun alanları, yürüyüş ve bisiklet yolları
• 13.000 metre uzunluğunda yürüyüş yolları
• 110 adet kamelya
• Voleybol, basketbol gibi çeşitli spor sahaları
• Kütüphane, sergi salonları, millet kıraathaneleri ve aşevleri
• 1.300 araçlık otopark
• Tiyatro, konser ve diğer etkinlikler için etkinlik çayırı
• Ticari alanlar ve doğal ürün satış noktaları

Su Unsurları ve Ekolojik Yapı

Millet bahçesinin güney-kuzey ekseninde uzanan yaklaşık 2,5 kilometre uzunluğundaki yapay dere, “Ab-ı Hayat Suyu” olarak adlandırılmakta ve hem estetik hem de fonksiyonel bir öge olarak tasarlanmıştır. Dere kenarlarında seyir terasları, dinlenme alanları ve çocukların suyla etkileşime geçebileceği basamaklı yapılar bulunmaktadır.

Afet Durumlarında Kullanım

Proje, sadece rekreasyonel değil, aynı zamanda afet yönetimi açısından da stratejik bir işleve sahiptir. Bahçe, afet anlarında 40.000 çadır kurulabilecek ve 165.000 kişiye barınma sağlayabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu yönüyle Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi, İstanbul’un afet hazırlık altyapısının önemli bir bileşeni olarak değerlendirilmektedir.

^{Atatürk Havalimanı Millet Bahçesi (Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı)}

Kültürel ve Stratejik Önemi

Yalnızca bir ulaşım merkezi olarak değil, aynı zamanda İstanbul’un kent belleğinde yer etmiş sembol bir mekân olarak da önem taşıyan Atatürk Havalimanı, Türkiye’de sivil havacılığın gelişiminde ve uluslararası bağlantıların güçlenmesinde merkezi bir rol üstlenmiştir. Bugün tarifeli uçuşlara kapalı olsa da hâlâ lojistik, devlet hizmetleri ve tarihi kimliği ile önemini korumaktadır.