QNH, QFE ve QNE; hava araçlarının barometrik altimetreler aracılığıyla irtifasını ölçmek için kullanılan, referans basınca dayalı üç temel altimetre ayarıdır. Modern hava taşımacılığı, yalnızca yatay hareketleri değil, aynı zamanda dikey pozisyonlamayı da hassas bir şekilde yönetebilen entegre sistemler üzerine kuruludur. Bir uçağın yerden veya deniz seviyesinden yüksekliğini belirlemek için en yaygın kullanılan yöntem ise barometrik altimetrelerdir. Bu altimetrelerin doğru çalışabilmesi, kullanılan referans basınç değerlerinin hatasız olarak belirlenmesine bağlıdır. Uluslararası havacılık uygulamalarında bu referanslar QNH, QFE ve QNE olarak üç farklı kategoride sınıflandırılır. Q kodlama sistemi, Q harfiyle başlayan standartlaştırılmış üç harfli kodlama sistemidir. Her birinin kullanım amacı ve operasyonel bağlamı farklıdır.

Barometrik Altimetrelerin Çalışma Prensibi

Barometrik altimetreler, atmosferdeki basınç değişimini irtifa değişimine çeviren mekanik veya elektronik cihazlardır. Basınç, yükseklikle birlikte azalır; bu nedenle ölçülen basınca göre bir yükseklik değeri hesaplanır. Ancak bu yükseklik, altimetre üzerindeki basınç ayarına bağlı olarak farklı referanslara göre yorumlanabilir. Uçuş güvenliğinin sağlanabilmesi adına, bu referansların hangi koşullarda kullanılacağı uluslararası düzenlemelerle belirlenmiştir.

^{Atmosferik Basınç Kodları (QNH - QFE - QNE) Tasviri (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

QNH (Qualified Natural Horizon)

QNH (Qualified Natural Horizon), deniz seviyesine indirgenmiş yerel atmosfer basıncını ifade eden bir altimetre ayarıdır. Türkçeye "Ölçümlendirilmiş Doğal Ufuk" olarak çevrilen bu kavram, havaalanının lokal basıncının deniz seviyesine indirgenmiş halini temsil eder. QNH değeri sayesinde, kalkış öncesi ve yaklaşma sırasında pilotlar, coğrafi konuma göre tanımlanmış irtifaları (elevation) doğru şekilde takip edebilmektedir. QNH, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından belirlenen standart yaklaşıma göre geçiş irtifasının (transition altitude) altında kullanılır.

Uçağın yere teker koyduğu anda altimetrede pist irtifasının okunması, QNH değerinin doğru şekilde girildiğinin göstergesidir. Bu basınç değeri, ATIS (Automatic Terminal Information Service) yayınları, hava trafik kontrol birimleri veya METAR (Meteorological Aerodrome Report) gibi meteorolojik raporlar aracılığıyla elde edilebilir. Ancak QNH değerinin hatalı girilmesi, özellikle düşük irtifa operasyonlarında ciddi güvenlik riski oluşturabilmektedir. Örneğin yalnızca 10 hPa'lık bir sapma, yaklaşık olarak 300 feet'lik bir dikey irtifa hatasına neden olur. Bu tür sapmalar, hassas yaklaşma ve iniş aşamalarında çarpışma riski yaratabileceğinden, QNH bilgisinin doğru ve güncel biçimde kullanımı operasyonel emniyet açısından kritik bir öneme sahiptir.

QFE (Qualified Field Elevation)

QFE (Qualified Field Elevation), pistin bulunduğu noktanın gerçek yüzey basıncıdır. Türkçeye "Ölçümlendirilmiş Yerden Yükseklik" olarak çevrilen bu kavram, bulunduğu durumda, uçak yerdeyken, 0 feet değerini gösterir. QFE ayarının temel avantajı, hava aracının doğrudan pist yüzeyinden itibaren olan yüksekliğini (height) göstermesidir. Bu özellik, özellikle askeri manevralar, gösteri uçuşları ve helikopter operasyonları gibi, hassas dikey konumlandırmanın kritik olduğu görevlerde tercih edilmesini sağlar. Bununla birlikte, sivil havacılıkta QFE kullanımını yaygın değildir çünkü yerden yüksekliğe (height) odaklandığı için navigasyonel anlamda koordinasyon zorlukları oluşturabilmektedir.

Zira QFE, deniz seviyesinden olan irtifayı değil, yerden olan yüksekliği referans aldığı için, hava trafik kontrolü (ATC) ile yapılan iletişimlerde standart irtifa değerlerinin kullanılmasını zorlaştırır ve navigasyonel koordinasyon eksikliklerine yol açabilir. Bu bağlamda, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) QFE kullanımını yalnızca belirli operasyonel koşullarla sınırlı durumlarda önermektedir.

QNE (Qualified Natural Earth)

QNE (Qualified Natural Earth), Uluslararası Standart Atmosfer (ISA) koşullarına göre tanımlanmış 1013.2 hPa (29.92 inHg) basınç değerine dayalı altimetre ayarını temsil eder. Türkçeye "Ölçümlendirilmiş Doğal Yer" olarak çevrilen sabit basınç değeri, uçakların uçuş seviyesi (Flight Level - FL) ile ifade edilen standartlaştırılmış dikey konumlarını belirlemelerini sağlar.

QNE ayarı ile tüm hava araçlarının ortak bir referans basınca göre irtifa bilgisi üretmesi mümkün hâle gelir. Bu da özellikle yüksek irtifa uçuşlarında kullanılan dikey ayırma (vertical separation) prosedürlerinin emniyetli ve tutarlı biçimde yürütülmesini sağlar.

QNE ayarı, genellikle geçiş irtifasının (transition altitude) üzerinde bulunan uçaklar tarafından kullanılmakta olup, seyir aşamasında (en-route phase) tercih edilen standart basınç referansıdır. Uçakların farklı geçiş irtifalarına sahip bölgelere girmesi durumunda, bu irtifaların doğru biçimde bilinmesi ve QNE’ye geçiş zamanlamasının hassasiyetle yapılması, çakışmaların önlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

^{QNH-QNE Geçiş İrtifası Tasviri (Hazırlayan ve düzenleyen: Emre Karapınar)}