Avrupa Birliği ile Endonezya arasındaki Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması (CEPA), 2016 yılında başlatılan müzakerelerin ardından 23 Eylül 2025’te Bali’de imzalanmış ve “esaslı sonuçlandırma” (substantive conclusion) aşamasına ulaşmış, mal, hizmet, yatırım ile sürdürülebilirlik alanlarını kapsayan kapsamlı bir serbest ticaret ve yatırım koruma düzenlemesidir.

_{Avrupa Birliği - Endonezya bayrakları, (Görsel yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Müzakere Süreci ve Anlaşmanın Sonuçlanması

Avrupa Birliği ile Endonezya arasındaki Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması (Comprehensive Economic Partnership Agreement – CEPA) müzakereleri 2016 yılında başlatılmıştır. Avrupa Komisyonu, üye devletlerin onayıyla 18 Temmuz 2016 tarihinde Endonezya ile resmi görüşmeleri açmıştır. Bu tarihten önce iki taraf arasında bir kapsam çalışması yapılmış ve gelecekteki ticaret anlaşmasının çerçevesi ile hedeflenen düzey belirlenmiştir. Kapsam çalışması Nisan 2016’da tamamlanmış, müzakereler Temmuz 2016’da başlamıştır.

2016 ile 2024 yılları arasında toplam 19 müzakere turu gerçekleştirilmiştir. Son resmi tur Temmuz 2024’te yapılmış, bu tarihten sonra görüşmeler gayriresmî ve ad hoc formatta devam etmiştir. 13 Temmuz 2025 tarihinde Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ile Endonezya Devlet Başkanı Prabowo Subianto, anlaşma için siyasi düzeyde bir uzlaşıya varmıştır. Bu gelişme, anlaşmanın sonuçlandırılması yolunda belirleyici bir dönüm noktası olmuştur.

Bu siyasi uzlaşıyı takiben, 23 Eylül 2025 tarihinde Endonezya’nın Bali adasında Ekonomik İşlerden Sorumlu Koordinasyon Bakanı Airlangga Hartarto ile Avrupa Komisyonu Ticaret ve Ekonomik Güvenlikten Sorumlu Üyesi Maroš Šefčovič tarafından anlaşmanın “esaslı sonuçlandırılması” imza altına alınmıştır. Aynı gün taraflar yalnızca serbest ticaret anlaşması değil, aynı zamanda bir Yatırım Koruma Anlaşması (Investment Protection Agreement – IPA) üzerinde de mutabık kalmıştır.

Anlaşmanın bu aşamadan sonraki süreci, metinlerin hukuki incelemeden geçirilmesi, Avrupa Birliği’nin tüm resmî dillerine çevrilmesi ve ardından Avrupa Konseyi ile Avrupa Parlamentosu tarafından onaylanmasıdır. Endonezya tarafında da iç hukuk süreçlerinin tamamlanması gerekmektedir. Onay sürecinin ardından anlaşmanın 1 Ocak 2027 tarihinde yürürlüğe girmesi hedeflenmiştir.

Anlaşmanın Kapsamı ve Genel Hedefleri

AB–Endonezya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması (IEU-CEPA), mal ve hizmet ticareti ile yatırımları kapsayan geniş bir çerçeveye sahip serbest ticaret düzenlemesidir. Anlaşmanın temel amacı, iki taraf arasındaki ticareti artırmak, yatırımları kolaylaştırmak ve sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek olarak belirlenmiştir.

Anlaşma, tarife indirimleri ve pazar erişimi düzenlemelerinin yanı sıra gümrük ve ticaret kolaylaştırmayı da içermektedir. Taraflar, ürünlerin daha hızlı ve şeffaf biçimde gümrükten geçmesini sağlayacak mekanizmaları kabul etmiştir. Bunun yanında teknik engellerin azaltılması, sağlık ve bitki sağlığı önlemlerinde işbirliği, adil rekabetin korunması ve devlet desteklerinin şeffaflığı gibi alanlarda düzenlemeler getirilmiştir.

Dijital ticaret başlığı altında, elektronik veri akışlarının güvence altına alınması, elektronik sözleşme ve faturalandırma sistemlerinin tanınması ve tüketici korumasına yönelik hükümler yer almaktadır. Ayrıca, fikri mülkiyet hakları konusunda telif, marka, tasarım, patent ve coğrafi işaretlerin korunmasına yönelik hükümler de anlaşmanın kapsamı içinde düzenlenmiştir.

Enerji ve hammaddeler bölümünde, tarafların nikel, bakır, boksit ve kalay gibi kritik minerallerde işbirliği yapması ve yenilenebilir enerji yatırımlarının teşvik edilmesi öngörülmüştür. Sürdürülebilirlik başlığı altında ise çevre koruma, iklim değişikliğiyle mücadele, işçi haklarının korunması ve kadınların ekonomik hayata katılımının desteklenmesi konularına yer verilmiştir.

Anlaşma ayrıca, küçük ve orta ölçekli işletmelere (KOBİ) özel kolaylıklar sağlamaktadır. Taraflar, KOBİ’lerin pazar bilgilerine erişimini kolaylaştıracak dijital platformlar ve iletişim noktaları oluşturma kararı almıştır.

Kurumsal yapı bakımından, anlaşmanın uygulanmasını denetleyecek ortak organlar ve uyuşmazlık çözüm mekanizmaları tesis edilmiştir. Bu çerçevede devletler arası ihtilafların çözümü için Dünya Ticaret Örgütü sistemine benzer bir mekanizma benimsenmiştir. Ayrıca, sivil toplum kuruluşlarının sürece dâhil edilmesi amacıyla danışma grupları ve forumlar öngörülmüştür.

Tarife Düzenlemeleri ve Mal Ticareti

AB–Endonezya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması çerçevesinde, taraflar arasındaki ticarette uygulanan gümrük vergilerinin büyük bölümü kaldırılmıştır. Anlaşmaya göre, tarife hatlarının %98’inden fazlası ortadan kaldırılacak, toplam ticaret değerinin neredeyse tamamı serbestleşmeye tabi olacaktır. Bu liberalizasyonun %80’i anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle birlikte, geri kalanı ise beş yıllık bir geçiş süresi sonunda uygulanacaktır.

Endonezya, sanayi ürünlerindeki yüksek gümrük vergilerini kademeli olarak kaldırmayı taahhüt etmiştir. Motorlu taşıtlara yönelik %50’ye varan vergiler beş yıl içinde kaldırılacaktır. Makine ve elektrikli ekipmanlarda büyük ölçüde anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle birlikte vergi muafiyeti sağlanacak, kalan küçük kısmı beş yıl içinde kaldırılacaktır. İlaç ürünlerindeki vergilerin çoğu hemen, kalan kısmı ise üç yıl içinde kaldırılacaktır. Kimya ürünleri için de benzer şekilde çoğu vergi derhal, kalan kısmı beş yıl içerisinde kaldırılacaktır.

AB’nin tarım ve gıda ürünleri ihracatında da önemli düzenlemeler yapılmıştır. İşlenmiş gıdalar için %30’a kadar çıkan vergiler kaldırılacak, süt ürünlerinde uygulanan %10’a kadar olan vergiler yürürlüğe girişte kaldırılacaktır. Et ürünlerindeki %5–20 oranındaki vergilerin de büyük ölçüde yürürlüğe girişle birlikte ortadan kalkması öngörülmüştür.

Endonezya tarafı açısından, palm yağı, tekstil, ayakkabı, kahve ve tarımsal ürünler gibi ihracat kalemlerinde AB pazarına daha avantajlı erişim sağlanmıştır. Özellikle palm yağı sektörü için gümrük vergilerinin kaldırılması öngörülmekle birlikte, AB’nin Ormansızlaşmayı Önleme Yönetmeliği (EUDR) sektör açısından hâlen bir engel olarak varlığını sürdürmektedir.

AB ihracatçıları, Endonezya pazarına yönelik mallarda yıllık yaklaşık 600 milyon avroluk gümrük vergisi tasarrufu elde etmeyi beklemektedir. Endonezya tarafı ise anlaşmanın ilk beş yılında ihracatını iki katına çıkarmayı hedeflemiştir.

Hizmet Ticareti ve Yatırım

AB–Endonezya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması, mal ticaretinin yanı sıra hizmet ticareti ve yatırımlara yönelik kapsamlı hükümler içermektedir. 2023 yılında iki taraf arasındaki hizmet ticareti 8,8 milyar avro olarak kaydedilmiş, bunun 5,7 milyar avrosunu AB ihracatı, 3,1 milyar avrosunu ise Endonezya’nın ihracatı oluşturmuştur.

Anlaşma, hizmet tedarikçileri ve yatırımcılar için öngörülebilir ve şeffaf bir ortam sağlamaktadır. AB hizmet sağlayıcılarının ve yatırımcılarının Endonezya’daki muameleleri yerel aktörlerle eşit düzeyde olacaktır. Bu kapsamda lisans ve yeterliliklerin edinilmesi süreçleri açık, adil ve zamanında yürütülecek, belirli sektörlerde yerel ofis açma şartı aranmayacaktır. Ayrıca taraflar, hizmet sektöründe faaliyet gösteren aktör sayısına veya işlem değerine yönelik kısıtlamalardan kaçınmayı taahhüt etmiştir.

Yatırım boyutunda AB’nin Endonezya’daki doğrudan yatırım stoğu 2023 itibarıyla 25,1 milyar avro seviyesine ulaşmıştır. Aynı dönemde Endonezya’nın AB’deki yatırımları 1,1 milyar avro olarak kaydedilmiştir. Anlaşma kapsamında AB şirketlerinin yıllık 600 milyon avro gümrük vergisi tasarrufu sağlaması öngörülmektedir.

Profesyonel hareketlilik de anlaşmanın önemli unsurları arasında yer almıştır. Taraflar, belirli kategorilerdeki hizmet sağlayıcıların iş amaçlı geçici girişini kolaylaştırmayı kabul etmiştir. Bu düzenleme; finansal hizmetler, posta ve telekom, deniz taşımacılığı, imalat, madencilik ve yenilenebilir enerji gibi sektörlerde işbirliğini destekleyecektir.

Yatırım Koruma Anlaşması (IPA) ise tarafların yatırımları güvence altına almayı hedeflemektedir. Anlaşmaya göre, yatırımlar adil olmayan muameleye, ayrımcılığa veya kamulaştırmaya karşı korunacak, yatırımcılar adil tazminat hakkına sahip olacaktır. Bununla birlikte, her iki taraf da kamu yararı gerekçesiyle düzenleme yapma hakkını saklı tutmuştur. Uyuşmazlıklar devletlerarası mekanizmalar üzerinden çözüme kavuşturulacak ve üç yıl içinde yatırımcı-devlet arasındaki anlaşmazlıkların çözümüne yönelik modern bir sistemin eklenmesi için müzakereler sürdürülecektir.

Dijital Ticaret ve Fikri Mülkiyet

AB–Endonezya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması, dijital ticaret alanında kapsamlı düzenlemeler içermektedir. Taraflar, sınır ötesi veri akışlarının serbestçe gerçekleşmesini kabul etmiş, gerekçesiz veri yerelleştirme zorunluluklarını yasaklamıştır. Elektronik sözleşmeler, kimlik doğrulama ve güven hizmetleri hukuken geçerli sayılmış, elektronik ortamda yapılan işlemlerin ticari açıdan bağlayıcılığı garanti altına alınmıştır. Ayrıca, elektronik iletimler üzerinden gümrük vergisi alınması yasaklanmıştır.

Tüketici haklarının korunması da dijital ticaret bölümünde yer almıştır. Dolandırıcılık veya yanıltıcı çevrim içi faaliyetlere karşı koruyucu hükümler getirilmiş, istenmeyen doğrudan pazarlama uygulamalarına karşı güvenlik önlemleri tanımlanmıştır. Bu bağlamda, tüketici koruma otoriteleri arasında işbirliğini artıracak mekanizmalar oluşturulmuştur.

Fikri mülkiyet başlığı altında, telif hakları, markalar, tasarımlar, patentler, ticari sırlar ve bitki çeşitlerinin korunmasına yönelik ayrıntılı düzenlemeler yapılmıştır. Taraflar, fikri mülkiyet haklarının etkin biçimde korunmasını ve ihlaller karşısında uygulanacak hukuki ve idari önlemleri düzenlemiştir. Ayrıca, anlaşma kapsamında 221 Avrupa Birliği menşeli ve 72 Endonezya menşeli coğrafi işaret koruma altına alınmıştır. Bu düzenleme, Avrupa’ya ait et ve peynir gibi ürünler ile Endonezya’ya ait baharat ve kahvelerin özgünlük ve pazar değerinin korunmasına hizmet etmektedir.

Anlaşma ayrıca kaynak kodu transferi veya açıklanması zorunluluğunu yasaklamış, yalnızca rekabet, düzenleme veya güvenlik amacıyla gerekli durumlarda istisna tanımıştır. Siber güvenlikte şeffaf ve birlikte çalışabilir standartların kullanımını teşvik eden hükümler de metne dahil edilmiştir.

Enerji, Hammaddeler ve Yeşil Dönüşüm

Taraflar, enerji ve hammadde ticaretini serbestleştirmeyi, tedarik zincirlerini güvence altına almayı ve yatırımları kolaylaştırmayı kabul etmiştir. Anlaşma kapsamında, enerji ve hammadde ihracatında tekel uygulamaları ve çifte fiyatlandırma yasaklanmıştır. Bu çerçevede, ihracat fiyatlarının iç piyasa fiyatlarının üzerinde belirlenmesi önlenmiştir. Ayrıca, hükümet müdahaleleriyle yapılan keyfi fiyat düzenlemeleri sınırlandırılmıştır.

Lisans ve yetkilendirme süreçlerinde şeffaflık artırılmış, hidrokarbonlar, elektrik ve hammadde sektörlerindeki izinlerin daha öngörülebilir ve adil bir şekilde verilmesi öngörülmüştür. Bu düzenlemeler, yatırım koşullarının iyileştirilmesine ve yönetişimin güçlendirilmesine katkı sağlamaktadır.

Çevresel boyut da anlaşmada önemli bir yer tutmaktadır. Taraflar, enerji ve hammadde yatırımlarının çevresel etki değerlendirmesi ilkelerine uygun yürütülmesini taahhüt etmiştir. Aarhus ve Espoo sözleşmelerine dayalı bu hükümler, çevresel etkilerin değerlendirilmesini ve kamuoyunun sürece katılımını garanti altına almaktadır.

Yeşil dönüşüm kapsamında, temiz ve yenilenebilir enerji ile enerji verimliliğine ilişkin ürünlerin ticaretine kolaylık sağlanmıştır. Yenilenebilir enerji tedarikçilerinin enerji şebekelerine ayrımcılıksız erişim hakkı güvence altına alınmış, bağımsız bir düzenleyici otoritenin gözetiminde bu süreçlerin yürütülmesi kabul edilmiştir. Ayrıca, taraflar yenilenebilir yakıtlar ve hammadde değer zincirinde çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) standartlarını desteklemeyi taahhüt etmiştir.

Anlaşma, kritik hammaddeler bakımından da stratejik bir önem taşımaktadır. Avrupa Birliği, Endonezya’da bulunan nikel, bakır, boksit ve kalay gibi temiz teknoloji ve çelik sanayisi için gerekli minerallere erişim imkânı elde etmiştir.

Uygulama ve Onay Süreci

AB–Endonezya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması, 23 Eylül 2025 tarihinde sonuçlandırılmasının ardından teknik ve hukuki inceleme aşamasına girmiştir. Bu süreçte anlaşma metinlerinin ayrıntılı olarak gözden geçirilmesi ve Avrupa Birliği’nin tüm resmî dillerine çevrilmesi öngörülmüştür.

Avrupa Birliği tarafında, anlaşmanın yürürlüğe girmesi için Avrupa Konseyi’nin imza ve sonuçlandırma yönünde karar alması gerekmektedir. Konsey onayını takiben metinler Avrupa Parlamentosu’na sunulacak ve Parlamento’nun rızası ile süreç tamamlanacaktır. Üye devletlerin de onay sürecine katılımı, anlaşmanın geçerliliği için zorunlu adımlar arasında yer almaktadır.

Endonezya’da ise benzer şekilde iç hukuk mekanizmaları işletilecektir. Bu çerçevede anlaşma, Endonezya yasama organı tarafından değerlendirilecek ve onay sürecinden geçirilecektir. Her iki tarafın da iç onay süreçlerini tamamlamasının ardından anlaşmanın 1 Ocak 2027 tarihinde yürürlüğe girmesi hedeflenmiştir.