Aydıntepe, Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan Bayburt ilinin iki ilçesinden biridir. 40 derece 24 dakika kuzey enlemi, 40 derece 10 dakika doğu boylamında konumlanan ilçe, doğu ve güneyden Bayburt il merkezi, kuzeyden Trabzon, batıdan ise Gümüşhane illeri ile çevrilidir. İlçenin deniz seviyesinden yüksekliği 1.650 metre, yüzölçümü ise 473 km²’dir (yüzölçümüne göller dâhil değildir). Bayburt il merkezine 24 km, Trabzon'a 180 km, Gümüşhane'ye ise 80 km uzaklıktadır. 2024 TÜİK verilerine göre nüfusu 6.388dir.

^{Aydıntepe İlçesi (Aydıntepe Belediyesi)}

Coğrafya ve Yeryüzü Şekilleri

Aydıntepe, kendi adını taşıyan ovanın kuzeyinde, Kuzey Anadolu sıradağlarının bir bölümü olan ve Trabzon ile Bayburt illerinin doğal sınırını oluşturan Soğanlı Dağları'nın ovayla birleştiği bir yamaca kurulmuştur. Soğanlı Dağları, karasal iklimin etkisi ve tahribatlar nedeniyle orman örtüsünden büyük ölçüde yoksundur. Bu dağlar, geniş otlakları ile yayla ve av turizmine elverişlidir. Doğal bitki örtüsünü ise geç kuruyan mera, çayır ve bozkır araziler oluşturur.

İlçede Doğu Anadolu ikliminin etkisi hâkimdir; kışlar soğuk ve kar yağışlı, yazlar ise kurak ve sıcak geçer. 2.750 metreye ulaşan Soğanlı Dağları'nın kuzey yamaçlarında, Karadeniz iklim özellikleri gözlenir. Çoruh Nehri’nin kollarını oluşturan birçok dere ilçe topraklarından geçmektedir. Bunlar arasında en büyük akarsu, Aydıntepe Ovası’nı ikiye ayıran ve doğu-batı doğrultusunda uzanan Çoruh Çayı’dır. Ayrıca Çatıksu, Sorkunlu, Gümüşdamla ve Sırataşlar dereleri önemli kaynaklar arasındadır ve bu derelerde yılın her mevsimi su bulunur; özellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında su miktarında artış olur.

İlçenin en önemli tarım alanı, yüksekliği 1.450-1.550 metre arasında değişen Aydıntepe Ovası’dır. Ayrıca vadi ve dereboylarında küçük ama tarıma elverişli düzlükler de mevcuttur. Rüzgârlar genellikle Soğanlı Dağları’ndan Çoruh Nehri vadisine doğru eser. Bölgede "Balkar" adı verilen rüzgarlar etkilidir. Aydıntepe Ovası ayrıca doğudan esen rüzgârlara da açıktır.

Tarihçe

Aydıntepe'nin tarihi, Bayburt tarihi ile iç içe geçmiş durumdadır. Mevcut kaynaklara göre, yerleşim merkezi olarak kuruluşu Bayburt kadar eskidir. Bölge tarihi boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Yörenin bilinen en eski sakinleri Haldiler'dir. Hitit kaynaklarında Bayburt’tan Dukamma ismiyle söz edilmesi, M.Ö. 3000-2500 yılları arasında Aydıntepe ve çevresinin Hitit hâkimiyetinde olduğunu göstermektedir.

İlçe ve çevresinde tarih boyunca Urartular, İskitler, Romalılar, Persler ve Bizanslılar hüküm sürmüştür. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra ise bölge Türklerin egemenliğine geçmiştir; 1072-1202 yılları arasında Saltuklular ve zaman zaman Danişmendliler’in hâkimiyetinde kalmıştır. 1202 yılında Selçuklular, Saltuklu Devleti’ne son vererek Bayburt ve çevresini topraklarına katmış, sonrasında yöre İlhanlıların, Akkoyunluların ve Safevilerin yönetimine girmiştir. 1514 tarihli Çaldıran Savaşı’ndan sonra ise Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğine geçmiştir.

1916-1918 yılları arasında Rus işgali ve beraberinde Ermeni saldırılarına uğrayan ilçe, 21 Şubat 1918’de işgalcilerin çekilmesiyle yeniden Türk egemenliğine girmiştir. Osmanlı döneminde "Hart" adıyla Bayburt kazasına bağlı bir nahiye olan Aydıntepe, Cumhuriyet’in ilanından sonra bucak merkezi olmuş, 1957 yılında belediye teşkilatı kurulmuş ve adı "Aydıntepe" olarak değiştirilmiştir. 1987 yılında ilçe statüsüne kavuşan Aydıntepe, önce Gümüşhane’ye, 1989’da ise Bayburt’a bağlanmıştır. İlçede kaymakamlık teşkilatı 1988 yılında kurulmuştur.

^{Aydıntepe Kalesi (Aydıntepe Belediyesi)}

Ekonomi

Aydıntepe’de ekonomik yapı tarihsel olarak çok az değişmiştir. Ticaret ve sanayi alanlarında önemli bir gelişme görülmemiş, ilçe ekonomisi temelde tarım ve hayvancılığa dayalı kalmıştır. Tarımda ağırlıklı olarak hububat, yem bitkileri, şeker pancarı ile az miktarda da sebze ve meyve üretimi yapılmaktadır. İlçenin sebze ihtiyacı ise büyük oranda dışardan karşılanmaktadır.

Hayvancılık ilçenin başlıca geçim kaynağıdır. Doğal araziler hayvancılığa elverişli olduğu için mera hayvancılığı ön plandadır; son yıllarda besi hayvancılığına yönelik gelişmeler de gözlenmektedir. Süt inekçiliği ıslah çalışmaları devam etmekte, merkez ve köylerde arıcılıkla uğraşan aile sayısında artış gerçekleşmektedir. İlçede kayda değer miktarda bal üretimi yapılmaktadır.

Aydıntepe Yer Altı Şehri

Aydıntepe’nin önemli tarihi ve arkeolojik değerlerinden biri, ilçe merkezinde yer alan yer altı şehridir. Tüf tabakasından oluşan ana kayanın oyulması ile oluşturulan bu kent, yüzeyden 2-2,5 metre kadar derinde yer almakta olup başka yapı malzemesi kullanılmadan inşa edilmiştir. Yer altı şehri; tonozlu odalar, galeriler ve bu galerilere açılan daha geniş mekanlardan oluşmaktadır. Galeriler yaklaşık bir metre genişliğinde ve 2-2,5 metre yüksekliğinde olup, yer yer her iki tarafta da genişlemektedir. Boyları 3 ila 8 metrekare arasında değişen ve her biri tonoz örtülü olan odalar ana galerilere açılır. Gözetleme ve havalandırma amaçlı konik delikler ile duvarlara oyulmuş küçük oyuklar, mekanların aydınlatılması için kullanılmıştır.

Yer altı kentinin tarihi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte, Halde (Khalde) olarak bilinen eski bir şehre ait olabileceği düşünülmektedir. Aydıntepe’nin eski ismi Hart’ın da Hald kelimesinden türetilmiş olabileceği ihtimali öne sürülmüştür. Ayrıca, geç Roma ve erken Bizans dönemlerine tarihlendirilen bir mezarın burada bulunmuş olması, yer altı şehrinin ilk Hıristiyanlarca bir sığınak olarak kullanıldığı yönünde görüşlerin oluşmasına neden olmuştur. Şehrin, Geç Roma’dan Erken Hıristiyanlık dönemine kadar yerleşim gördüğüne dair bilimsel ipuçları bulunmaktadır.

^{Aydıntepe Yer Altı Şehri (Aydıntepe Belediyesi)}