Ayrancı Barajı, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde, Karaman il sınırları içerisinde yer almaktadır. Baraj, sulama amacıyla inşa edilmiştir. Ayrancı Ovası'nın ve çevresindeki tarım arazilerinin su ihtiyacını karşılamaktadır. Aynı zamanda baraj, hidrojeolojik yapısı, florası ve bölgedeki su yönetimi açısından önemli bir konuma sahiptir.
Tarihçe ve Yapısal Özellikler
Ayrancı Barajı, Karaman ili sınırları içinde sulama ve su yönetimi faaliyetlerini desteklemek amacıyla yapılmıştır. Barajı su kaynağı olarak Ulu Dere ve Ovacık Deresi gibi doğal akarsular beslemektedir. Baraj, Konya Kapalı Havzası'na bağlıdır ve bölgenin yarı kurak iklim koşullarında tarımsal üretimi desteklemek için stratejik bir işleve sahiptir
Baraj gövdesi ve rezervuar alanı, bölgedeki jeolojik formasyonlarla uyumludur. Çevrede yaygın olarak kalker, şeyl ve dolomit içerikli kayaçlar bulunmaktadır. Orta Torosların kuzey sınırında yer alan barajın yüksekliği deniz seviyesinden 1030 ile 2474 metre arasında değişmektedir.
İklim ve Hidroloji
Ayrancı Barajı’nın bulunduğu bölge, yarı kurak iklim özelliklerine sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklık 11,0°C, yıllık ortalama yağış miktarı ise 340 mm civarındadır. Kış aylarında nem oranı artarken yaz aylarında önemli ölçüde düşmektedir. İklim açısından Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgeleri arasında bir geçiş noktası olarak değerlendirilmektedir.
Bölgedeki önemli su kaynakları arasında Çatak Deresi, Kavakağzı Deresi ve Lale Deresi gibi akarsular da yer almaktadır ve bu akarsuların rejimleri iklim değişikliğinden etkilenmektedir.
Bölgenin Florası ve Ekosistemi
Ayrancı Barajı ve çevresi İran-Turan fitocoğrafik bölgesi içinde yer almaktadır. Asteraceae, Fabaceae, Lamiaceae, Brassicaceae ve Caryophyllaceae gibi bitki familyaları açısından zengin bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Bölgede toplam 834 farklı bitki türü tespit edilmiştir ve bunların %20’si endemik türlerdir.
Baraj çevresindeki bitki örtüsü orman, bozuk orman ve step vejetasyonlarından oluşmaktadır. Hakim ağaç türleri arasında Quercus pubescens (meşe), Juniperus excelsa (ardıç) ve Amygdalus orientalis (badem) bulunmaktadır.
Sulama ve Tarımsal Kullanım
Ayrancı Barajı, Karaman-Ayrancı-Akçaşehir havzasındaki tarımsal üretimi desteklemek amacıyla inşa edilmiştir. Bölgedeki sulama sistemi, Ayrancı Sulama Birliği tarafından yönetilmektedir. Sulama alanının brüt alanı 5.438 hektar, net alanı ise 4.600 hektar olarak belirlenmiştir.
Bölgedeki çiftçilerin %57,75’inin ilköğretim mezunu olduğu ve %46,48’inin sulama suyu kalitesi hakkında bilgi sahibi olduğu tespit edilmiştir. Ancak sulama birliği organizasyonundan memnuniyet oranı %42,25 olup sulama ücretleri çiftçiler tarafından pahalı olarak değerlendirilmektedir.
Barajın sulama performansı, sulama verimliliği ve su dağıtımı açısından çeşitli problemler içermektedir. Yapılan araştırmalara göre, su kaynağı kapasitesinin %60’a düşmesine kadar net gelirde yavaş bir azalış görülürken bu eşiğin altına inildiğinde net gelir kaybı hızlanmaktadır.
2024 yılında barajdaki su seviyesinin ciddi oranda düşmesinin ardından balıkların öldüğü gözlemlenmiştir.
Susuzluk sebebiyle ölen balıklar (TRT)
Ayrancı Barajı, Konya Kapalı Havzası’ndaki su yönetimi politikaları açısından kritik bir öneme sahiptir. Ancak iklim değişikliği ve su kaynaklarının sürdürülebilirliği ile ilgili sorunlar, barajın uzun vadeli kullanımı açısından dikkate alınmalıdır. Sulama suyu kullanımının daha verimli hâle getirilmesi, su kaybını önleyen modern sulama tekniklerinin uygulanması ve tarım politikalarının buna göre düzenlenmesi önerilmektedir.
