Ayşen Gruda, 1944 yılında İstanbul'un Yeşilköy semtinde, Erman ailesinin ortanca kızı olarak dünyaya gelmiştir. Doğduğu yer, Osmanlı döneminde karargâh olarak kullanılan ve Türk edebiyatının önemli isimlerinden Halid Ziya Uşaklıgil'in eserlerini kaleme aldığı köşk olarak bilinmektedir. Sanatla iç içe bir aile ortamında büyüyen Ayşen Erman'ın annesi tiyatrocudur ve çocukluğunu, kardeşleri Ayten Erman ve Ayben Erman ile birlikte annelerinin sahnelediği gölge oyunlarını izleyerek geçirmiştir. Oyunculuk yeteneği, daha çocuk yaşlardayken Ermeni komşularının taklitlerini yaparken ailesi tarafından fark edilmiş ve desteklenmiştir. Ancak aile içindeki bu sanatsal ortam erken bir dönemde sarsıntıya uğramıştır; makinist olan babasının vefatı üzerine aile geçim sıkıntısıyla yüzleşmek zorunda kalmış, bu durum Ayşen Gruda'nın lise eğitimini yarıda bırakarak henüz genç bir yaşta çalışma hayatına atılmasına neden olmuştur.

^{Ayşen Gruda (Anadolu Ajansı)}

Kariyer Başlangıcı ve Tiyatro Hayatı

Sanatçı, herhangi bir akademik tiyatro eğitimi almamasına rağmen, henüz on dört yaşındayken profesyonel oyunculuk hayatına adım atmıştır. Kariyerindeki ilk sahne deneyimini Tevfik Bilge'nin turne tiyatrosunda gerçekleştirmiş ve "Kongre Eğleniyor" adlı vodvilde küçük bir hizmetçi karakterini canlandırmıştır.^【1】 Tiyatro sahnesinde geçirdiği yıllar boyunca kendini geliştirmiş ve bu alanda bir temel oluşturmuştur.

1965 yılında Ankara Meydan Sahnesi'nde çalışırken tiyatro sanatçısı Yılmaz Gruda ile tanışarak evlenmiştir; bu evlilikten Elvan adını verdiği bir kızı dünyaya gelmiştir. Kızının doğumu nedeniyle bir süre sahne kariyerine ara vermiş, ancak ilerleyen yıllarda 1976'da Yılmaz Gruda ile boşanmasına rağmen, sanat camiasında edindiği bu soyadını sahne adı olarak kullanmaya devam etmiştir.^【2】 

Sanatçı, kariyeri boyunca komedyen kimliğini benimsemiş ve komedyenin yalnızca başrolde değil, yan ya da orta rollerde de oynayabilmesi gerektiğini, asıl amacın canlandırdığı rolün izleyicinin hafızasında kalıcı bir iz bırakması olduğunu vurgulamıştır. Özellikle Yeşilçam'ın köklü yapım şirketi Arzu Film ekolünden gelen bir oyuncu olarak, çalışma hayatında disiplinle hareket ettiğini, senaryoya tam anlamıyla hizmet etmenin ve setteki kurallara harfiyen uymanın kendisi için öncelikli olduğunu çeşitli platformlarda dile getirmiştir.^【3】 

^{Ayşen Gruda (1991) | TRT Arşiv (TRT Arşiv)}

Rol Aldığı Bazı Tiyatro Oyunları

• Dün Gece Yolda Giderken Çok Tuhaf Bir şey oldu
• Hisseli Harikalar Kumpanyası-Haldun Dormen
• Papaz Kaçtı-Philip King
• Bizim Sınıf-Ferhan Şensoy
• Yedi Kocalı Hürmüz-Sadık Şendil
• Hababam Sınıfı Müzikali-Rıfat Ilgaz
• Deve Kuşu Kabare-Haldun Taner
• Mum Söndü-Musahipzade Celal
• Ah Evlendim Vah Evlenemedim

Sinema Kariyeri ve "Domates Güzeli" Fenomeni

1977 yılında yayımlanan bir televizyon skecinde hayat verdiği "Domates Güzeli Nahide Şerbet" tiplemesi, izleyici tarafından beğeni toplamış ve bir fenomene dönüşmüştür. Bu karakterin yarattığı popülerlik, sanatçının sonraki yıllarda Türk sineması ve tiyatrosunda kalıcı olarak "Domates Güzeli" lakabıyla anılmasına sebep olmuştur. Gruda, aynı zamanda "Yeşilçam'ın Dişi Kavuklusu" gibi unvanlarla da isimlendirilmiştir.^【4】 

Ertem Eğilmez'in yönetmenliğindeki Arzu Film yapımları başta olmak üzere, Yeşilçam'ın komedi türündeki birçok klasikleşmiş eserinde yer almıştır. Filmografisinde, 1974 yapımı Hababam Sınıfı'nda (bilgi yarışması sunucusu rolüyle), 1975'te Bizim Aile ve Hanzo, 1976'da Aile Şerefi, Süt Kardeşler ve Tosun Paşa, 1977'de Çöpçüler Kralı, Gülen Gözler ve Şabanoğlu Şaban ile, 1978'de ise Avanak Apti ve Neşeli Günler gibi Türk sinema tarihine mal olmuş yapımlar bulunmaktadır. Sanatçı, ilerleyen dönemlerde de beyaz perdede aktif olmayı sürdürmüş, 2014 yapımı Pek Yakında gibi sinema filmlerinde ve 2012 yapımı Leyla ile Mecnun gibi televizyon dizilerinde de rol almıştır.

Filmleri ve Dizileri

1966

• Ve Silahlara Veda (Sinema Filmi)

1975

• Cevriye (Bitirimler Sınıfı)
• Bir Araya Gelemeyiz (Neriman Kıraç)
• Bizim Aile / Merhaba (Feride)
• Delisin (Şaziment)
• Gariban Şakir
• Hababam Sınıfı (Yarışma Sunucusu)
• Hanzo (Feride)
• Televizyon Çocuğu (Recep'in Eşi)
• Vay Anasına (Sinema Filmi)

1976

• Aile Şerefi (Ayşe)
• Arabacının Aşkı (Nahide Şerbet)
• Gülşah Küçük Anne (Ebe Hanife)
• Güngörmüşler (Hizmetçi Fatoş)
• Süt Kardeşler (Emine)
• Tosun Paşa (Zekiye)
• Öyle Olsun (Ayşe Huyugüzel)
• Ah Dede Vah Dede (Alev Sururi seslendirme)

1977

• Gülen Gözler (Fikret)
• Hababam Sınıfı Tatilde (Ayşe)
• Sarmaş Dolaş (Müjgan)
• Seyahatname (TV Dizisi)
• Çöpçüler Kralı (Hacer)
• İbo ile Güllüşah (Nazlı)
• Şabanoğlu Şaban (Safinaz)

1978

• Neşeli Günler (Nilgün)
• Avanak Apti (Nevin Şenses)
• Doktor (Hemşire Sabahat)

1979

• Şark Bülbülü (Fethi’nin Kız Kardeşi)
• Doktor (Hemşire Sabahat)

1980

• Yedi Kocalı Hürmüz (TV Dizisi)
• Renkli Dünya (Ayşe Güngören)

1981

• Gırgıriye (Sevim)
• Gırgıriyede Şenlik Var (Sevim)
• Hababam Sınıfı Güle Güle (Melahat)
• Davaro (Ayşo)

1982

• Adile Teyze (Ayşe)
• Buyurun Cümbüşe (Zehra)
• Doktor Civanım (Şadiye)
• Dolap Beygiri (Hacer)
• Görgüsüzler (Ayşegül)
• Çiçek Abbas (Şükriye)
• Şıngırdak Şadiye (Dilber)

1983

• Şekerpare (Peyker)
• Gırgıriyede Büyük Seçim (Sevim)
• Neşeli Kuklalar (Video)

1984

• Kızlar Sınıfı (Ayten Hoca)
• Lodos Zühtü (Selma)
• Namuslu (Naciye)

1985

• Aşık Oldum (İnci)
• Bir İlkbahar Sabahı (Video)
• Deliye Her Gün Bayram (Ayşe)
• Fakir Milyoner (Fehamet)
• Gazino Bülbülü (Fatma)
• Köşeyi Dönenler
• Kızlar Sınıfı Yarışıyor
• Mavi Muammer 2
• Sarı Öküz Parası
• Uyanıklar Dünyası (Ayşe)
• Yeter Be (Fatma)
• Çileli Damat (Gül’ün Annesi)
• Şendul Şaban (Ayşen)

1986

• Ağa Bacı (Kadırgalı Leyla)
• Hayroş
• Huysuz
• Karım Beni Aldatırsa (Zuhal)
• Kiralık Ev (Ayşe)
• Kocamın Nişanlısı (Seher)
• Lotto Kralı (Ayşe)
• Mavi Muammer 3
• Neşeye Bak Neşeye
• Olacak O Kadar (TV Dizisi)
• Televizyon Filmleri pek çok (Video işleri)
• Yaygara 86

1987

• Aile Pansiyonu (Hacer)
• Etme Bulma
• Gönlü Bol (Emine)
• Çantada Keklik
• Şam Fıstık (Safinaz)
• Seyyar Kamil (Gülbahar)

1988

• Süper Baba (Edalı) (Video)
• Hisseli Harikalar Kumpanyası (Prenses Mehtap)

1989

• Güzel Bir Gün İçin (TV Filmi)

1990

• Bir Milyara Bir Çocuk (TV Dizisi)

1991

• Ana (Ana)

1993

• Üçüzler (Aynur)
• Rumuz Sev Beni (Zekiye)
• İnsanlık Hali

1994

• Kaygısızlar (Sabriye)
• Kızlar Sınıfı (TV)
• İnce İnce Yasemince
• Şenlik Var
• Peri Masalı

1995

• Palavra Aşklar

1996

• Mesela Dedik

1997

• Ana Kuzusu (Cevriye Hanım)
• İlişkiler (Seher)
• Hayvanlara Dokunduk

1998

• Salacak Öyküleri

1999

• Evimiz Olacak mı? (Zevahir)

2000

• Bana Babamı Anlat
• Tersine Dünya
• Yarı Şaka Yarı Ciddi

2001

• Çılgın Bediş (Tarih Öğretmeni)

2003

• Yeşilçam Denizi (Domates Güzeli)
• Sultan Makamı (Dursun)
• Hababam Sınıfı: Merhaba (Ayşe Hanım)

2004

• Cennet Mahallesi (Hatice)
• Çemberimde Gül Oya (Konuk Oyuncu)
• Perili Ev (Latife)
• Dayı (Muazzez)

2005

• Güz Yangını (Rukiye)
• Keloğlan Kara Prens’e Karşı (Sultan)
• Sen Misin Değil Misin (Leman)
• Çılgın Yuva (Güllü)
• Ömer Seyfettin TV Filmleri (Hala/Babaanne)

2006

• Dünyayı Kurtaran Adamın Oğlu (Safiye Ana)
• Fırtına (Feraye)
• İki Aile (Rukiye)
• İlk Aşk (Hatice Teyze)

2007

• Fesupanallah (Yüksel Teyze)
• Cumhur Cemaat

2008

• Kötüler Konağı (Emine)
• Mert ile Gert (Servet Hala)
• Gece Gündüz (Hayriye)
• Kağıt (Şahane Hanım)
• Peri Masalı (Müzeyyen)
• Sevgili Düşmanım

2009

• Aile Reisi (Domates Güzeli)
• Zoraki Başkan (Sebahat)

2010

• Gecekondu (Kendisi)
• Kukuriku - Kadın Krallığı

2011

• Ya Sonra (Safiye Hanım)
• Pazarları Hiç Sevmem (Fevziye)
• Huzurum Kalmadı (Hanım Ağa Dilber)

2012

• Krem
• İbret-i Ailem
• Leyla ile Mecnun (Hidayet’in Annesi)

2013

• Çılgın Dersane Üniversitede (Nevra)
• Meleklerin Mucizesi
• Çakma Hayat
• Bebek İşi (Hayriye)

2014

• Pek Yakında (Remziye)
• Seni Seviyorum Adamım (Anneanne)
• Ruhumun Aynası (Mehpare)

2015

• Beş Kardeş (Mukadder)
• Kötü Kedi Şerafettin – Hasene (ses)
• Güvercin Uçuverdi (Hamiyet Taşkın)
• Sucu Kamil (Sevgi)
• İlişki Durumu: Karışık (Kudret)

2016

• Dedemin Fişi (Darende Teyze)
• Mahrumlar (Nefize Teyze)

2017

• Bizim Hikâye (Yedi Bela Aysel)

2018

• Babamın Ceketi (Ayşen)
• Sevgili Komşum

Ödülleri ve Sanat Anlayışı

Ayşen Gruda, uzun ve başarılı sanat yaşamı boyunca, gerek komedi gerekse dramatik rollerindeki performanslarıyla çok sayıda ödüle ve onura layık görülmüştür. 2006 yılında Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü? filmindeki yardımcı kadın oyuncu rolüyle Sadri Alışık Sinema Ödülleri'nde "En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Ödülü"nü kazanmıştır. Aynı yıl, sinema alanındaki kariyeri ve katkıları nedeniyle Türkiye Sinema Yazarları Derneği (SİYAD) tarafından Onur Ödülü'ne layık görülmüştür.

2010 yapımı Kağıt filmi, kendisine Uluslararası Altın Portakal Film Festivali'nde "En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Ödülü"nü getirmiş, bu başarıyı 2011 yılında Nürnberg Film Festivali'nde kazandığı "Jüri Özel Ödülü" takip etmiştir. Sanatçı, 2012 yılında İstanbul Film Festivali'nden "Onur Ödülü" almıştır, 2015 yılında ise 52. Uluslararası Antalya Film Festivali'nde Türk sinemasına adanmış ömrünün karşılığı olarak "Yaşam Boyu Onur Ödülü"nün sahibi olmuştur. Vefat ettiği yıl olan 2019'da, Sadri Alışık Sinema Ödülleri'nde "Özel Jüri Ödülü"nü alarak anılmıştır.^【5】 

^{Ayşen Gruda Son Yolculuğuna Uğurlandı (Anadolu Ajansı)}

Vefatı

Ayşen Gruda, yaşamının son döneminde ciddi sağlık sorunlarıyla mücadele etmiştir. Uzun bir süre boyunca pankreas kanseri tedavisi görmüş, ilerleyen süreçte kanser, karaciğerine sıçramıştır. Son günlerinde yaşadığı mide kanaması şikâyetiyle İstanbul'daki bir hastaneye kaldırılarak yoğun bakıma alınmıştır. Tedavisi sürerken gelişen solunum yetmezliği nedeniyle durumu ağırlaşmıştır.

Ayşen Gruda, 23 Ocak 2019 tarihinde, 74 veya 75 yaşında tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetmiştir. Vefatının ardından kızı, annesinin "Türk halkı beni nasıl gömeceğini bilir, resmî bir tören istemiyorum" şeklinde bir vasiyeti olduğunu aktarmıştır.^【6】  Ayşen Gruda'nın cenazesi, 25 Ocak Cuma günü, sevenlerinin ve sanat camiasından birçok ismin katıldığı törenle Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir.