Erzurum ilinin batısında konumlanan Aziziye ilçesi, eski adıyla Ilıca, yaklaşık 1686 kilometrekarelik yüzölçümüyle Erzurum'un en büyük ilçelerinden biridir. Deniz seviyesinden 1812 metre yükseklikte yer almaktadır. 1991 yılında ilçe statüsü kazanan Ilıca, 5747 sayılı "Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması" kanunu ile Dadaşkent semtiyle birleşerek "Aziziye" adını almış ve Erzurum'un üç merkez ilçesinden biri haline gelmiştir. Aziziye (Ilıca) Belediye Teşkilatı'nın kuruluşu 1953 yılına dayanmaktadır. İlçe, doğal güzelliklerinin yanı sıra önemli termal kaynaklara sahip olmasıyla da öne çıkmaktadır.
Erzurum Ilıca (Kaynak: Erzurum ansiklopedisi)
Tarih
Aziziye (Ilıca) ilçesinin ilk yerleşim alanı, Karasu Nehri ile Pulur Çayı arasındaki verimli topraklardır. Bu bölge içerisinde yer alan Karaz (Kahramanlar Köyü)'da gerçekleştirilen arkeolojik kazılar, yerleşimin MÖ 4000'li yıllara kadar uzandığını göstermektedir. Tarihsel süreç içerisinde Aziziye (Ilıca), sırasıyla Hurriler, Hayaşa, Azzi Krallığı ve Urartular'ın (MÖ 900-600) hakimiyetine girmiş, ardından İskitler, Medler ve Pers istilalarına maruz kalmıştır. MÖ 65 yılında Roma İmparatorluğu'nun kontrolüne geçen bölge, MS 1040 ile 1063 yılları arasında Büyük Selçuklu Devleti komutanlarından İbrahim Yınal ve Kutalmış tarafından Erzurum'u ele geçirme amacıyla ordugah olarak kullanılmıştır. Malazgirt Zaferi'nin ardından Ilıca tamamen Türklerin egemenliğine girmiştir.
Çeşitli işgal ve istilalara uğrayan Ilıca, I. Dünya Savaşı sırasında, General Yudeniç komutasındaki Rus ordusunun 16 Şubat 1916'da Erzurum'u işgaliyle geri çekilen Türk ordusunu takip ederken, 16-17 Şubat 1918 gecesi şiddetli çatışmalar sonucunda Rusların eline geçmiştir. Rus askeri tarihçisi Korsun, "Erzurum Operasyonu" adlı eserinde, "18 Şubat saat 14.00'te 156. Elizavetplski Piyade Alayı öncü kuvvetlerinin Ilıca'yı ele geçirdiğini" belirtmektedir. Rus işgaliyle birlikte Ilıca halkı, kış mevsiminin zorlu koşullarına rağmen Erzincan üzerinden Kayseri, Adana, Sivas ve Tokat gibi iç bölgelere göç etmek zorunda kalmış ve bu göç sırasında soğuk ve açlık nedeniyle çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. Kazım Karabekir Paşa komutasındaki Türk ordusu, 11 Mart 1918'de Ilıca'nın esaret günlerini sona erdirmiştir. 1991 yılında ilçe statüsü kazanan Ilıca, 2008 yılında Dadaşkent ile birleşerek Aziziye adını almıştır.
Coğrafya
Aziziye ilçesi ve merkez köyleri, Erzurum Ovası ve Daphan Ovası üzerinde yer almaktadır. İlçenin kuzeyinde bulunan Ovacık bucağı ise dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Toplam yüzölçümü 1686 km² olan ilçenin belediye mücavir alanı yaklaşık 300 km²'dir. Rakımı ise 1812 metredir.
İlçe sınırları içerisinden geçen önemli akarsular şunlardır:
- Karasu: Dumlu Dağı'ndan doğup, Aşkale ilçesi Tecer köyü yakınlarında Fırat Nehri'ne karışmaktadır. Kargapazarı Dağları'ndan gelen Köşk Çayı, Palandöken Dağları'ndan inen Pulur Çayı ve ilçe sınırlarından geçen Serçeme Çayı ile birleşir. Fırat Nehri'nin bir kolu olan Karasu'nun toplam uzunluğu 185 km olup, Erzurum sınırları içindeki uzunluğu 140 km'dir. Debisi ortalama 44 m³/sn'dir.
- Serçeme Çayı: Karasu Nehri'nin bir kolu olan Serçeme Çayı'nın kaynağı Yıldız Dağları'dır. Aşkale yakınlarındaki Çağdariç köprüsünde Karasu Nehri'ne katılmaktadır. Toplam uzunluğu 69 km olup, tamamı ilçe sınırları içerisindedir. Debisi ortalama 9 m³/sn'dir.
- Pulur Çayı: Karasu Nehri'nin bir diğer kolu olan Pulur Çayı, Tabya Dağları'ndan doğmaktadır ve Ilıca yakınlarında Karasu Nehri'ne karışmaktadır. Toplam uzunluğu 43 km olup, tamamı ilçe sınırları içinden geçmektedir. Debisi ortalama 2 m³/sn'dir.
İlçe sınırları içerisinde doğal göl bulunmamaktadır. Ancak Kuzgun Baraj Gölü ve Merkez Söğütlü köyü yakınında sulama amaçlı inşa edilmiş bir gölet mevcuttur.
İklim
Aziziye ilçesi, Erzurum iline yakınlığı nedeniyle benzer iklim özelliklerine sahiptir. Karasal iklimin etkisi altında olup, yazları genellikle sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Yıllık ortalama sıcaklık düşüktür. Kış aylarında sıcaklıklar sıklıkla sıfır derecenin altına düşer ve kar örtüsü uzun süre kalıcı olabilir. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri ise ılıman geçiş dönemleri olarak yaşanır.
Nüfus - Demografi
2024 yılı itibarıyla Aziziye ilçesinin nüfusu 70.032'dir. Bu nüfusun 37.660'ı erkek ve 32.372'si kadındır. Nüfusun %53,78'ini erkekler, %46,22'sini ise kadınlar oluşturmaktadır. İlçe nüfusu, kırsal kesimden kent merkezine doğru olan göç ve doğal nüfus artışı gibi faktörlere bağlı olarak zaman içinde değişim göstermektedir.
Ekonomi
Aziziye ilçesinin ekonomisi tarım, hayvancılık ve özellikle termal turizme dayanmaktadır. Erzurum Ovası'nın bir bölümünde yer alması sayesinde tarımsal faaliyetler yürütülmekte olup, buğday, arpa gibi ürünler yetiştirilmektedir. Hayvancılık da bölge halkı için önemli bir geçim kaynağıdır.
Ancak ilçenin en önemli ekonomik potansiyeli termal kaynaklarıdır. Aziziye (Ilıca) Kaplıcaları, Türkiye'nin önde gelen termal turizm merkezlerinden biridir. Aziziye Belediyesi tarafından işletilen termal otel tesisleri, bölge ve ülke turizmine önemli katkılar sağlamaktadır. Ayrıca, Pulur Çayı'nın çevresinde yapılacak düzenlemelerle doğa turizmi potansiyelinin artırılması hedeflenmektedir. Erzurum'un kış turizminde Palandöken ile yakaladığı başarının termal turizmde Aziziye ile de desteklenmesi amaçlanmaktadır. İlçenin jeotermal kaynaklarının ilçe ve il ekonomisine daha fazla katkı sağlaması için çalışmalar sürdürülmektedir.
Aziziye apart otelleri (Kaynak: Aziziye belediyesi)
Turizm - Kültür - Mutfak
Aziziye (Ilıca) Kaplıcaları
Erzurum şehir merkezine yaklaşık 18 km mesafede bulunan Aziziye (Ilıca) Kaplıcaları, 1964 yılından itibaren belirli dönemlerde bakıma alınmış ve 2005 yılında kapsamlı bir onarım geçirerek modern bir termal tesis haline getirilmiştir. 86 yatak kapasiteli butik oteli ve 14 aile kabini bulunan tesislerde, bay, bayan ve gruplara özel üç ayrı havuz, sauna, Türk hamamı, Fin hamamı, fizik tedavi merkezi, spor salonu ve kafeterya hizmet vermektedir. Aziziye Belediyesi bünyesinde faaliyet gösteren bu tesisler, Türkiye'nin önemli termal turizm markaları arasında yerini almıştır.
Ilıca kaplıcalarının suları, içerdiği karbon ve hidrojen mineralleri sayesinde uluslararası üne sahiptir. Termal sular, 3535,8 mg/lt toplam mineralizasyona, 4 mg/lt florür, sodyum ve bikarbonat içeriğine sahiptir. Kaynak çıkış suyu sıcaklığı 39,4 °C olup, sertliği 38 Fransız sertlik derecesindedir. Görünümü berrak, rengi hafif sarı, kokusuz ve az tortuludur. Bu kaplıca sularının mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, beslenme bozuklukları ve romatizma hastalıklarına olumlu etkileri olduğuna inanılmaktadır.
Aziziye Ilıca termal tesisleri (Kaynak: Aziziye kaymakamlığı)
