Bandırma Vapuru, Osmanlı Devleti döneminde posta ve yolcu taşımacılığında kullanılan bir deniz aracıdır. Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki önemi ise, 19 Mayıs 1919 tarihinde, 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal Paşa’yı ve beraberindeki askerî ve sivil heyeti İstanbul’dan Samsun’a ulaştırmış olmasıyla kazanmıştır. Bu yolculuk, Türk Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcı olarak kabul edilen ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecini başlatan tarihsel bir dönüm noktasıdır.

Tarihçesi

Bandırma Vapuru, 1878 yılında İngiltere’nin Glasgow/Paisley bölgesinde McIntyre & Co. Shipbuilding Company’nin Phoenix Works Tersanesi’nde 21 numaralı kızakta inşa edilen demir gövdeli, buharlı ve pervaneli genel yük ve yolcu gemisidir. İlk olarak “Trocadero” adıyla Temmuz 1878’de denize indirilen gemi, 328 grt ağırlığında, 150,1 feet tam boya, 22,4 feet genişliğe ve 11,4 feet derinliğe sahipti. Gücünü Glasgow yapımı 60 beygirlik iki genişlemeli buhar ana makinesinden alıyordu.

İlk armatörlüğü Londra merkezli Dansey & Robinson firmasına ait olan gemi, 14 Ağustos 1876’da Londra limanına tescil edilmiştir. 1880 yılında W. H. Solas, 1883 yılında ise Pire merkezli H. Psicha tarafından satın alınmış ve bu dönemde “Kymi” adını almıştır. 1888 yılında E. Arvaniti tarafından satın alınan gemi, 16 Aralık 1891’de Erdek seferi sırasında kayalıklara oturmuş, ancak kaptan Andreadis’in çabalarıyla kurtarılıp İstanbul Haliç’te onarıma alınmıştır.

1892 yılında Pire merkezli G. & P. Dandelo firması tarafından satın alınan gemi, “Panderma” adıyla faaliyet göstermiştir. 1894 yılında İtalyan broker Rama P. D’Erasmo tarafından İstanbul’da satın alınan gemi, aynı yıl Osmanlı İdare-i Mahsusa’ya devredilerek “Bandırma” adını almıştır. 1910 yılında Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi filosuna katılan Bandırma Vapuru, I. Dünya Savaşı süresince nakliye gemisi olarak görev yapmış ve Ağustos 1915’te Marmara Denizi’nde İngiliz denizaltısı HMS E-14 tarafından atılan torpidonun isabet etmemesi sonucu batmaktan kurtulmuştur.

Bandırma Vapuru, 16 Mayıs 1919’da İstanbul Galata Rıhtımı’ndan Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekileri alarak 19 Mayıs 1919’da Samsun Tütün İskelesi’ne ulaşmış ve bu yolculukla Türk Milli Mücadelesi’nin başlangıcına öncülük etmiştir.

1923 yılında Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi’ne devredilen vapur, 1924 yılında hizmet dışı bırakılmıştır. 1925 yılında ise Haliç’te bulunan Balat Köprübaşı Bereket Sokağı sahilindeki gemi hurdacısı Hüseyin İlhami Söker’e satılmış, parçalanarak hizmet ömrünü tamamlamıştır.

19 Mayıs 1919 Yolculuğu

Mondros Mütarekesi’nin ardından Anadolu’da asayişi sağlamak ve Türk millî direnişini örgütlemek amacıyla Mustafa Kemal Paşa, 30 Nisan 1919’da 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirildi. Mevcut deniz araçlarının bir kısmının Almanya’ya bakım için gönderilmiş olması nedeniyle, Marmara Denizi'nde hizmet veren ve Karadeniz’in zorlu koşullarına elverişsiz kabul edilen Bandırma Vapuru, bu kritik yolculuk için ayrıldı.

16 Mayıs 1919 günü, 41 yaşındaki Bandırma Vapuru, Mustafa Kemal Paşa ve beraberindeki 22 kurmay subay ile 25 erbaşı İstanbul’dan Samsun’a götürmek üzere hareket etti. 3 günlük zorlu yolculuk sonunda, 19 Mayıs 1919 Pazartesi sabahı Samsun’a ulaşıldı. Bu yolculuk, Türk Kurtuluş Savaşı’nın fiili başlangıcı ve Türk milletinin bağımsızlık mücadelesinin dönüm noktası kabul edilmiştir.

^{Bandırma Vapuru. (Samsun Valiliği)}

Bandırma Vapuru’ndaki Heyet

Vapurda Mustafa Kemal Paşa’nın yanı sıra kurmay subaylar ve devlet adamları bulunuyordu. Yol arkadaşları arasında ileride Cumhuriyet döneminde üst düzey görevler üstlenen isimler yer aldı. 18 kişilik heyet aşağıdaki gibidir:

• Kurmay Albay Refet Bey
• Dr. Binbaşı Refik Bey
• Üsteğmen Hayati
• Kurmay Albay Manastırlı Kazım Bey
• Yüzbaşı Cevad Abbas
• Üsteğmen Arif Hikmet
• Kurmay Yarbay Mehmed Arif Bey
• Yüzbaşı Mümtaz
• Üsteğmen Abdullah
• Kurmay Binbaşı Hüsrev Bey
• Yüzbaşı İsmail Hakkı
• Teğmen Muzaffer
• Dr. Albay İbrahim Tali Bey
• Yüzbaşı Ali Şevket
• Birinci Sınıf Kâtip Faik
• Topçu Binbaşı Kemal Bey
• Yüzbaşı Mustafa Vasfi
• Dördüncü Sınıf Kâtip Memduh

Karışıklık ve İsim Tartışmaları

Bandırma Vapuru, 1924 yılında hizmet dışı bırakılıp 1925’te sökülmüştür. Bandırma ismi taşıyan bir başka gemi olan 1886 yapımı Medway, 1926 yılında Bandırma adını alınca tarihî Bandırma Vapuru ile sık sık karıştırılmıştır. Bu isim benzerliği, bazı kaynaklarda vapurun büyüklüğü ve teknik özellikleriyle ilgili tartışmalara yol açmış; özellikle Cumhuriyet’in 10. yılı kutlamaları kapsamında 1933’te müze kurulması gündeme gelene kadar, vapurun tarihi kimliği yeterince korunamamıştır.

Modern Dönemde Bandırma Vapuru

1957 yılında, Cumhurbaşkanı Celal Bayar döneminde vapurun müze olarak korunması yönünde girişimde bulunulmuş, ancak bu dönemde mevcut "Ülgen" adlı vapurun tarihî Bandırma olmadığı anlaşılmıştır. Böylece vapurun çoktan söküldüğü ve kaybolduğu resmen tescil edilmiştir.

Günümüzde Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından, orijinal çizim ve fotoğraflara sadık kalınarak yapılan Bandırma Vapuru’nun birebir kopyası, 19 Mayıs 2006 tarihinde Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi adıyla ziyarete açılmıştır. Müze vapurda, Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının balmumu heykelleri ve yolculuk anını anlatan objeler sergilenmektedir.

^{Günümüzde Aslına Uygun Olarak Yeniden İnşa Edilen Bandırma Vapuru. (AA)}

^{Bandırma Gemi Müzesi. (Samsun Valiliği)}