Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde, Sinan Paşa Camii karşısında ve Deniz Müzesi'nin yanında yer alan, Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş bir türbedir. Klasik Osmanlı türbe mimarisinin karakteristik özelliklerini taşıyan yapı, 1541-1542 (Hicrî 948) yıllarında, ünlü kaptan-ı derya Barbaros Hayreddin Paşa için yaptırılmıştır.
Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi Genel Görünüm (Nalan Dönmez Yakarçelik)
Mimari Özellikler
- Plan ve Malzeme: Türbe, kesme küfeki taşından sekizgen planlı olarak inşa edilmiştir. Sekizgen bir kasnak üzerine oturan kubbesi kurşun kaplıdır.
- Giriş ve Revak: Giriş cephesinde, iki tam ve iki yarım mermer sütunun taşıdığı sivri kemerli bir revak bulunur. Bu revakların üzeri ayna tonoz ile örtülmüştür. Tonozun içi, lacivert zemin üzerine beyaz renkli rumi ve palmet motifleri işlenmiş malakârî tekniği ile bezenmiştir. Sütunlar baklava dilimi başlıklara sahiptir.
- Kitabe: Giriş kapısının üzerinde yer alan kitabede, "Hâzâ türbe-i fâtih-i Cezayir ve Tunus, merhum Gâzi Kapudan Hayreddin Paşa Rahmetullahi aleyh - sene 948" yazılıdır. Giriş kemerinin arasında ise celî sülüs hatla "Allahümmeftah lenâ ebvâbe rahmetike" (Allah'ım, bize rahmet kapılarını aç) ibaresi yer almaktadır.
- Pencereler: Sekizgen gövdenin giriş cephesi hariç tüm yüzlerinde ikişer pencere bulunur. Üst sıradaki pencereler alçı petek şebekeli ve sivri kemerlidir. Alt sıradaki pencereler ise sağır sivri kemerli, kavisli mermer alınlıklı ve dikdörtgen sövelidir. Pencerelerde lokmalı demir parmaklıklar kullanılmıştır.
- Kapı: Kündekâri tekniği ile yapılmış olan ana kapı kanatları, 1958 yılındaki restorasyonda Asaf Çakır Usta tarafından yenilenmiştir.
- İç Mekan: Türbenin iç mekanı sade bir görünüme sahiptir. Kubbenin tam merkezinde, 1862-1863 (H. 1278) tarihli bir madalyon içinde Besmele ve Arâf Sûresi'nin 89. ayetinden "Rabbenâftah beynenâ ve beyne kavminâ bil-hakkı ve ente Hayru'l-fâtihîn" (Ey Rabbimiz! Bizimle kavmimiz arasında gerçekle hükmet. Sen hükmedenlerin en hayırlısısın.) yazılıdır. Kubbe içi, lacivert zemin üzerine beyaz madalyonlar, rumi ve palmet motifleri ile süslenmiştir. Mukarnaslı köşeliklerden kubbe geçişi sağlanmıştır.
Sandukalar
Türbe içinde, zeminden yükseltilmiş bir platform üzerinde dört ahşap sanduka bulunmaktadır. Bu sandukalar şu kişilere aittir:
- Barbaros Hayreddin Paşa
- Oğlu ve üç kez Cezayir Beylerbeyliği yapmış olan Hasan Paşa
- Kaptan-ı Derya Cafer Paşa
- Eşi Bâlâ Hatun
Türbe İçi (Nalan Dönmez Yakarçelik)
Hazire
Türbenin çevresinde yer alan hazirede, Barbaros Hayreddin Paşa'nın yakınlarına, torunlarına ve vakfın mütevellilerine ait mezar taşları bulunmaktadır. En erken tarihli mezar taşı 1580 (H. 988), en geç tarihlisi ise 1911 (H. 1329) yılına aittir. Haziredeki mezar taşlarının bir kısmı orijinal olmakla birlikte, bazıları 19. ve 20. yüzyıl başlarında yenilenmiş veya taş sanduka formuna dönüştürülmüştür.
Hazireden Görünüm (Nalan Dönmez Yakarçelik)
Tarihî Süreç ve Restorasyonlar
Barbaros Hayreddin Paşa, 1534 tarihli vakfiyesinde türbesinden "müceddeden bina eylediğim türbe-i şerifim" (yeniden inşa ettirdiğim şerefli türbem) olarak bahsetmiştir. Bu ifade, türbenin vakfiyenin yazılmasından önce inşa edildiğini göstermektedir. Osmanlı donanması, sefere çıkarken türbe önünde top atışlarıyla Barbaros Hayreddin Paşa'yı selamlama geleneğini sürdürmüştür.
Türbe, 1958, 1978, 2013 ve 2019 yıllarında kapsamlı restorasyonlardan geçirilmiştir. 2013 yılındaki restorasyonda kubbe ve kalem işleri yenilenmiş, 2019 yılında ise zemin yalıtımı yenilenmiş, iç düzenleme yapılmış, sanduka örtüleri ve haziredeki mezar taşları temizlenmiştir. Türbe, 1975 yılından bu yana Deniz Müzesi Müdürlüğü sorumluluğundadır ve müzenin açık olduğu gün ve saatlerde ziyarete açıktır.
