Siirt ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda, zengin su kaynakları ve dağlık topoğrafyasıyla dikkat çeken bir yerleşim alanıdır. Bu bağlamda, ilin içinden geçen akarsuların coğrafi, ekolojik ve ekonomik açıdan değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Başur Çayı, bu kaynaklar arasında yer alan ve Kezer Çayı ile birleşerek Botan Çayı üzerinden Dicle Nehri’ne ulaşan önemli bir akarsudur.

Coğrafi Konum ve Kaynak

Başur Çayı, kaynağını Bitlis’in kuzey kesimlerinde, Muş Güneyi Dağları ile çevrili yüksek ve yağışlı bölgelerden alır. Bu alan, yüksek rakımı ve iklimsel özellikleri ile çayın su hacmini besleyen önemli bir havzadır. Siirt ili sınırları içerisindeki uzunluğu yaklaşık 45 kilometre olan çay, bölgenin en önemli su kaynaklarından biridir.

Akış Yönü ve Güzergâhı

Başur Çayı, kuzeyden güney yönünde akarak Siirt il sınırlarına girer. Siirt-Kurtalan karayolu üzerinde bulunan Başur Köprüsü’nün 2 kilometre güneyinde Kezer Çayı ile birleşir. Bu birleşme noktası, çayın Botan Çayı’na ulaşmasındaki en önemli geçiş alanıdır. Başur Çayı’nın seyri, Siirt’in dağlık ve engebeli coğrafyasında kısa fakat etkili bir güzergâh izler.

Kezer Çayı ile Birleşme Noktası

Başur Çayı, Kezer Çayı ile birleşerek su hacmini artırır. Kezer Çayı, Bitlis’in doğusundaki Güzeldere mevkiinden doğmakta ve Kırkçeşme Suları ile Şeyh Cuma Deresi’nin birleşmesiyle oluşmaktadır. Akış yönünde İskambo Dağları’nı yararak ilerleyen Kezer Çayı, Siirt’in batısında bir yay çizerek Mağaralı (Hümriyan) Mezrası önlerinde Başur Çayı ile buluşur. Bu birleşme, hem akarsuların birleşik debisini artırmakta hem de Dicle Havzası’na ulaşan suyun miktarını çoğaltmaktadır.

Debi Değerleri ve Su Hacmi

Başur Çayı’nın ortalama debisi 19,715 m³/s olarak ölçülmektedir. Kezer Çayı’nın debisi ise 18,851 m³/s seviyesindedir. Her iki çayın birleşmesiyle oluşan su kütlesi Botan Çayı’na ulaşmakta ve ardından Dicle Irmağı’na katılmaktadır. Botan Çayı’nın debisi 144,549 m³/s’dir. Bu durum, Başur ve Kezer çaylarının Dicle Nehri’ne anlamlı bir katkı sunduğunu göstermektedir. Özellikle ilkbahar ve yaz aylarında kar sularının erimesiyle birlikte bu çayların akış hızları artış göstermektedir.

Çevresel ve Tarımsal Etkileri

Başur Çayı, kendi güzergâhında geniş vadiler oluşturmamakla birlikte, Kezer Çayı’na sağladığı katkı üzerinden bölgedeki tarım faaliyetlerini dolaylı olarak desteklemektedir. Kezer Çayı boyunca gelişen vadilerde sebze tarımı yapılabilmekte, Başur Çayı’ndan gelen ek su kaynağı bu üretimin sürekliliğine yardımcı olmaktadır. Siirt’in dağlık ve engebeli yapısı nedeniyle tarım alanlarının sınırlı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu katkının önemi daha da belirgin hâle gelmektedir.

Dicle Havzası İçindeki Yeri

Başur Çayı, Dicle Havzası’nın bir alt kolu olarak işlev görmekte ve Kezer Çayı ile birleşip Botan Çayı aracılığıyla Dicle Nehri’ne ulaşmaktadır. Dicle Havzası, Türkiye’nin Fırat, Kızılırmak ve Sakarya havzalarından sonra gelen dördüncü büyük su toplama havzasıdır. Bu çerçevede, Başur Çayı’nın Dicle Havzası’na sunduğu katkı, hem bölgesel su dengesi hem de ekolojik bütünlük açısından dikkate değerdir.

Jeolojik ve Coğrafi Yapı

Başur Çayı’nın geçtiği alanlar, çoğunlukla kalkerli yapıya sahip jeolojik formasyonlardan oluşmaktadır. Muş Güneyi ve Siirt Doğusu Dağları gibi yüksek alanlar çayın su toplama havzasını şekillendirmekte ve yağış rejimi çayın debisini beslemektedir. Bu özellikler, çayın yıl boyunca belirli bir su düzeyini korumasını sağlamaktadır.