Bayburt, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde, Çoruh Nehri kıyısında yer alan bir ildir. Tarihi süreçte Urartular, Roma, Bizans, Selçuklular, Akkoyunlular ve Osmanlıların hâkimiyetine girmiş, İpek Yolu üzerinde bulunduğu için ticari ve stratejik bir konuma sahip olmuştur.

^{Bayburt Kalesi ve Bayburt - Bayburt Valiliği}

Tarihçe

Antik Dönem ve İlk Yerleşimler

Bayburt’un tarihi, M.Ö. 3000’li yıllara kadar uzanmaktadır. Şehir, Azziler tarafından kurulmuş olup, M.Ö. 770-665 yılları arasında Kimmerler ve İskitlerin akınlarına uğramıştır. Daha sonra bölgeye Haldiler, ardından kısa bir süre Medler, ardından da Persler hâkim olmuştur.

Bayburt, M.Ö. 2. yüzyıldan itibaren Pontus Krallığı’nın kontrolüne geçmiş, M.Ö. 40’lı yıllarda Roma İmparatorluğu'nun hâkimiyetine girmiştir. Roma İmparatoru Justinianus döneminde (M.S. 6. yüzyıl) Bayburt Kalesi onarılmıştır. M.S. 705 yılında Emeviler, 715 yılında ise Bizanslılar tarafından ele geçirilmiştir.

Türk Hakimiyeti ve Selçuklular

Bayburt, 1048 yılından itibaren Türkler tarafından yoğun olarak iskan edilmiştir. 1054 yılında Selçuklular tarafından fethedilmiş, 1081 yılında ise Saltukluların ve Mengücekoğullarının egemenliği altına girmiştir. Daha sonra Danişmendliler, ardından Bizanslılar tarafından ele geçirilmiştir. Trabzon Valisi Teodor Gabras, Bayburt’u geri alarak kendi hâkimiyetini ilan etmiştir.

Bayburt, Moğol istilası sırasında büyük zarar görmüştür. Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şah’ın kardeşi Mugisüddin Tuğrul Şah, 1200-1230 yılları arasında Bayburt Kalesi’ni tahkim ettirmiştir.

Osmanlı Dönemi

Bayburt, 14. yüzyılda Akkoyunluların merkezi olmuş, 1514 yılında Yavuz Sultan Selim’in veziri Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlılar, Bayburt’u sancak merkezi yaparak Erzurum, Tekman ve İspir’i buraya bağlamıştır. Evliya Çelebi, Fatih Sultan Mehmet’in 3.000 Tireliyi Bayburt’a iskan ettiğini yazmaktadır.

1828 yılında Rus işgaline uğrayan Bayburt, Osmanlı kuvvetleri tarafından geri alınmış, ancak büyük tahribata uğramıştır. 1. Dünya Savaşı sırasında 2 Mart 1916’da Ruslar Kop Dağı’na ulaşmış, burada Türk askerleri ve Bayburt halkı büyük bir direniş göstermiştir. 16 Temmuz 1916’da Bayburt’u işgal eden Ruslar ve onlarla işbirliği yapan Ermeniler, büyük bir yıkım ve katliama sebep olmuştur. Bayburt, 21 Şubat 1918’de işgalden kurtulmuştur.

Cumhuriyet döneminde 1927’ye kadar Erzurum’a, sonrasında Gümüşhane’ye bağlı bir ilçe olarak yönetilen Bayburt, 21 Haziran 1989’da il statüsü kazanmıştır.

Coğrafya

Bayburt, Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Anadolu Bölgesi ile kesiştiği noktada yer almaktadır. Enlem ve boylam koordinatları 40°15′K (Kuzey) enlemi ve 40°13′D (Doğu) boylamıdır.

Şehir, Çoruh Nehri kıyısında konumlanmıştır ve doğusunda Erzurum, güneyinde Erzincan, batısında Gümüşhane, kuzeyinde Trabzon ve Rize ile komşudur. Soğanlı Dağları en yüksek yükseltileri oluştururken, şehir genellikle engebeli ve dağlık bir arazi yapısına sahiptir.

İklim

Bayburt, karasal iklimin etkisi altındadır.

• Kışlar sert ve kar yağışlıdır.
• Yaz ayları ılıman ve kuraktır.
• Yıllık ortalama sıcaklık 4°C-10°C arasında değişmektedir.
• En fazla yağış ilkbahar ve kış aylarında görülmektedir.

Topografya

Bayburt’un yüzey şekilleri genel olarak yüksek platolar, vadiler ve dağ sıraları ile şekillenmiştir.

• Soğanlı Dağları, ilin en yüksek kesimini oluşturur.
• Çoruh Nehri, Bayburt’un en önemli akarsuyudur ve vadi boyunca şehir merkezinden geçmektedir.
• Bayburt’un rakımı yaklaşık 1.550 metredir.

Bayburt’un konumu, Doğu Anadolu’yu Karadeniz’e bağlayan Erzurum-Trabzon tarihi İpek Yolu güzergâhında bulunması açısından tarih boyunca stratejik önem taşımıştır.

Ekonomi

Bayburt’un ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. En çok üretilen tarım ürünleri buğday, arpa, şeker pancarı ve yem bitkileridir. Meyve ve sebze üretimi sınırlı olup, yaygın olarak kayısı, ceviz ve lahana yetiştirilmektedir.

Hayvancılık, küçükbaş ve büyükbaş yetiştiriciliği ile yaygındır. Bayburt’un arıcılık faaliyetleri, özellikle Bayburt balı ile öne çıkmaktadır.

Sanayi sektörü gelişmemiştir. Bayburt’ta bulunan başlıca sanayi tesisleri şunlardır:

• Bayburt Çimento Fabrikası
• Bayburt Süt Ürünleri İşletmesi
• Küçük ölçekli un ve yem fabrikaları

Bayburt, İpek Yolu güzergahında bulunması nedeniyle tarih boyunca ticari bir durak olmuştur. Günümüzde ticari faaliyetler, büyük ölçüde yerel tarım ve hayvansal ürünlerin pazarlanmasıyla sınırlıdır.

Nüfus

2024 yılı itibarıyla Bayburt’un nüfusu 83.676 kişidir. Kentsel nüfus oranı düşük olup, kırsal kesimde yoğunluk daha fazladır. Göç nedeniyle nüfus azalma eğilimindedir.

Kültürel ve Tarihi Yapılar

• Bayburt Kalesi: Bizans döneminde inşa edilmiş, Selçuklu ve Osmanlı döneminde tahkim edilmiştir.
• Aydıntepe Yeraltı Şehri: Roma veya Bizans dönemine ait olduğu düşünülen yeraltı şehridir.
• Baksı Müzesi: Çağdaş sanat ve geleneksel el sanatlarını bir arada sunan ödüllü bir müzedir.
• Dede Korkut Türbesi: Türk edebiyatının önemli ismi Dede Korkut’a atfedilen türbedir.
• Varzahan Manastırı: Ortaçağ'dan kalma Ermeni ve Bizans kiliseleridir.
• Ulu Cami: Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Mesud tarafından yaptırılmıştır.

^{Bayburt Ulu Camii - Yeni Şafak}

Bayburt Mutfağı

Bayburt mutfağı, Karadeniz ve Doğu Anadolu mutfaklarının bir birleşimidir. Öne çıkan lezzetler:

• Kesme Çorba: Et suyu ve erişteyle yapılan geleneksel çorba.
• Galacoş: Yoğurt, mercimek ve soğan ile yapılan yöresel yemek.
• Ekşi Lahana Yemeği: Karadeniz bölgesinin özgün lezzetlerinden biri.
• Lor Dolması: Lor peyniriyle yapılan dolma çeşidi.
• Pita: Kıymalı, peynirli veya patatesli pide türü.
• Bayburt Balı: Yüksek rakımlı yaylalardan elde edilen kaliteli bal.

Yönetim

Vali

Bayburt’ta valilik görevini Mustafa Eldivan yürütmektedir. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış valiler şunlardır:

• Nihat Üçyıldız (1989-1991)
• Timur Metin (1991-1992)
• Erol Uğurlu (1992-1993)
• Ali Haydar Öner (1993-2000)
• Osman Dıraçoğlu (2000-2003)
• Akif Tığ (2003-2004)
• Musa Küçükkurt (2004-2007)
• Kerem Al (2007-2011)
• Hasan İpek (2011-2013)
• Mükerrem Ünlüer (2013-2014)
• Yusuf Odabaş (2014-2016)
• İsmail Ustaoğlu (2016-2017)
• Ali Hamza Pehlivan (2017-2019)
• Cüneyt Epcim (2019-2023)
• Mustafa Eldivan (2023-Günümüz)

Belediye Yönetimi

Bayburt Belediyesi’nin yönetimi, 2024 yılı itibarıyla Mete Memiş tarafından yürütülmektedir. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış belediye başkanları şu şekildedir:

• Zahit Molla Salihoğlu (1916-1922)
• Kamil Alp (1922-1930)
• Fahreddin Kumbasar (1930-1934)
• Tevfik Çoruh (1934-1940)
• Kazım Köklü (1940-1946)
• Mehmet Oltulu (1946-1950)
• Necati Alp (1950-1956)
• Kemal Kutlu (1956-1960)
• Nevzat Şensoy (1960-1963)
• Kazım Köklü (1963-1968)
• Mustafa Turgut (1968-1973)
• Nihat Köklü (1973-1977)
• Numan Erengil (1977-1980)
• Bülent Eğriboz (1980-1983)
• Ali Bilen (1984-1987)
• Vural İşaşır (1987-1989)
• Muammer Daştan (1989-1994)
• Yavuz Şahin (1994-1999)
• Hükmü Pekmezci (1999-2004)
• Bekir Çetin (2004-2009)
• Hacı Ali Polat (2009-2014)
• Mete Memiş (2014-2019)
• Hükmü Pekmezci (2019-2024)
• Mete Memiş (2024-Günümüz)

İlçeler

1. Aydıntepe
2. Demirözü
3. Merkez (Bayburt)