Bobo Doll deneyi, Kanadalı-Amerikalı psikolog Albert Bandura tarafından 1961 ve 1963 yıllarında gerçekleştirilen bir dizi psikoloji deneyidir. Deney, özellikle çocuklarda saldırganlık davranışının taklit yoluyla öğrenilip öğrenilmediğini test etmeyi amaçlamıştır. Bu çalışma, öğrenmenin yalnızca ödül ve ceza mekanizmalarıyla değil, aynı zamanda başkalarını gözlemleyerek de gerçekleşebileceğini öne süren Sosyal Öğrenme Kuramı'nın oluşumunda dönüm noktası olmuştur.

Deneyin Başlangıcı ve Gelişimi

Deney, Stanford Üniversitesi Anaokulu'nda 3 ila 6 yaş arasındaki 72 çocuk (36 erkek, 36 kız) üzerinde yapılmıştır. Deney öncesinde, çocukların saldırganlık düzeyleri gözlemciler tarafından değerlendirilmiş ve bu düzeylere göre üç gruba rastgele dağıtımları sağlanmıştır.

^{Bobo Doll Deneyini temsil eden bir görsel (Yapay zeka ile oluşturulmuştur)}

Deneyin Aşamaları

Deney, çocukların üç ayrı koşula maruz bırakıldığı üç aşamalı bir metodoloji ile yürütülmüştür.

Birinci Aşama (Modeli Gözlemleme)

• Saldırgan Model Grubu: Bu gruptaki çocuklara, Bobo bebek adı verilen şişirilebilir bir oyuncağa fiziksel ve sözel olarak saldırgan davranışlar sergileyen bir yetişkin model (oyuncu) izletilmiştir. Model, bebeği yumruklayıp tekmelemiş ve "Vur!", "Tekmele!" gibi ifadeler kullanmıştır.
• Saldırgan Olmayan Model Grubu: Bu gruptaki çocuklar, aynı ortamda bulunan ancak Bobo bebeği görmezden gelerek pasif bir şekilde diğer oyuncaklarla oynayan bir yetişkin modeli gözlemlemiştir.
• Kontrol Grubu: Bu gruptaki çocuklar, herhangi bir modele maruz bırakılmamıştır.

İkinci Aşama (Saldırganlığın Uyarılması)

• Her üç gruptaki çocuk da oyuncaklarla dolu bir odaya alınmış ancak onlara en cazip oyuncaklarla oynamalarının "yasak" olduğu söylenerek hayal kırıklığına uğratılmıştır. Bu aşama, çocukların saldırganlık eğilimlerini artırmak ve potansiyel tepkilerini daha net gözlemlemek için tasarlanmıştır.

Üçüncü Aşama (Davranışın Gözlenmesi)

• Çocuklar, içinde Bobo bebek ve çeşitli oyuncakların bulunduğu bir odaya tek başlarına bırakılmıştır. Bu odadaki davranışları, tek yönlü ayna arkasından gizlice gözlemlenmiştir.

^{Bobo Doll Deneyini temsil eden bir görsel (Yapay zeka ile oluşturulmuştur)}

Deneyin Sonuçları

Deneyin sonuçları, Bandura'nın Sosyal Öğrenme Kuramı'nı destekler niteliktedir:

• Saldırganlığın Taklidi: Saldırgan modeli izleyen çocukların, diğer gruplara kıyasla Bobo bebeğe karşı daha fazla fiziksel ve sözel saldırganlık sergilediği gözlemlenmiştir. Bu çocuklar, sadece modelin davranışlarını taklit etmekle kalmamış, aynı zamanda kendi yeni saldırganlık yöntemlerini de geliştirmiştir.
• Cinsiyet Rolü: Erkek çocukların hem fiziksel hem de sözel saldırganlıkta kız çocuklarına göre daha fazla şiddet eğilimi gösterdiği, özellikle kendi cinsiyetlerinden bir modeli taklit etme olasılıklarının daha yüksek olduğu görülmüştür.
• Öğrenme-Performans Ayrımı: Saldırgan modeli gözlemleyen çocukların, hemen saldırganlık göstermese bile bu davranışı öğrendiği ve ilerleyen zamanlarda uygun koşullar oluştuğunda bu davranışı sergileyebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Bobo Doll deneyi, gözlem yoluyla öğrenmenin gücünü kanıtlayarak psikoloji tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Deney, davranışçı yaklaşımın aksine, bilişsel süreçlerin ve model almanın öğrenmedeki rolünü vurgulamıştır. Çalışma, çocukların medya (televizyon, film, video oyunları vb.) aracılığıyla maruz kaldıkları şiddetten nasıl etkilenebileceği konusundaki tartışmaların temelini atmış ve medya etiği ile çocuk programları düzenlemelerinde etkili olmuştur.

Eleştiriler

Deney, metodolojisi ve etik boyutuyla bazı eleştiriler almıştır:

• Yapmacık Ortam: Deneyin, doğal bir ortamdan ziyade kontrollü ve yapay bir laboratuvar ortamında gerçekleştirilmesi, sonuçların genellenebilirliğini sınırlayabilir.
• Kalıcı Etki: Çocukların, deneye maruz kalmaları sonucunda saldırgan davranışlar kazanabileceği ve bunun kalıcı psikolojik etkiler bırakabileceği yönünde etik kaygılar dile getirilmiştir. Çocukların bilinçli onam verme yetkinliğinin olmaması, deneyin ahlaki açıdan sorgulanmasına neden olmuştur.
• Oyuncağın Niteliği: Bobo bebeğin, vurulmak ve tekmelenmek üzere tasarlanmış bir oyuncak olması, çocukların bu oyuncağa karşı saldırgan davranmaya daha yatkın olabileceği yorumlarına yol açmıştır.

^{Bobo Doll Deneyi (Everywhere Psycholog YouTube Kanalı)}