Boyabat Gazidere domatesi, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Sinop ilinin Boyabat ilçesine bağlı Gazideresi ve Gazideretabaklı köylerinde yetiştirilen, yerli ve geleneksel bir domates çeşididir. 150 yılı aşkın süredir aynı tohumla üretimi sürdürülen bu domates, bölge halkı tarafından “çirkin domates” olarak da adlandırılır. 12 Nisan 2019 tarihinde menşe adıyla tescillenmiştir ve coğrafi işaret koruması altındadır.
Morfolojik Özellikleri
Boyabat Gazidere domatesi iri, çok loplu ve sırık tipli büyüme gösteren bir çeşittir. Meyve şekli hafif basık, uç kısmı yuvarlak ve çiçek burnu çentikli yapıdadır. Ticari hasatta meyve eni 131–143 mm, boyu 86–101 mm arasında değişir. Kabuk kalınlığı 0,37–0,41 mm olup ince ve yumuşaktır. Meyve eti pembe-kırmızımsı renkte, hoş kokulu, sulu ve kumlu yapıdadır. Çekirdek sayısı 400–500 civarındadır. Dilimlenmiş yapısı ve ortasında yer alan konik biçimli, çekirdeksiz “cücük” bölgesiyle diğer domateslerden ayrılır.
Olgunlaşma süreci içten dışa doğru gerçekleşir. Olum öncesi dönemde meyve kabuğu yeşil omuzluluk gösterir. Hasat sonrası ömrü kısa olduğundan taze tüketim için uygundur; uzun mesafeli nakliyeye elverişli değildir. Genellikle kahvaltılık ve salatalık olarak tercih edilse de, konservelik ve domates suyu üretiminde de kullanılır.
Bitkisel Özellikleri
Bitki dik yapılıdır, boyu 150–200 cm arasında değişir. Gövde ve dallarda antosiyanin renklenmesi görülür, boğum arası uzunluğu 6–9 cm’dir. Yapraklar orta ile küçük boyutlardadır; kenarları parçalı ve dalgalı, kabarcıklanma hafiftir. Yaprak rengi mavi-yeşildir. Çiçekler sarı renkte ve orta boyuttadır. Çiçeklenme dönemi 10 Haziran–10 Ekim arasındadır; tam çiçeklenme evresi 1 Temmuz civarındadır ve yaklaşık 15 gün sürer.
Yetiştirme Koşulları
Boyabat Gazidere domatesi, Gazidere Çayı ve Gökırmak’ın mineralli sularıyla beslenen alüvyonlu topraklarda yetiştirilir. Toprak killi bünyeye sahip, tuzsuz (%0,019), hafif alkalik (pH 7,81), çok az kireçli (%0,6) ve orta düzeyde organik madde (%2,58) içerir. Fosfor (P₂O₅) içeriği çok yüksek, potasyum (K₂O) içeriği ise orta düzeydedir.
Üretim süreci geleneksel tarım uygulamalarına dayanır. Sonbaharda 20–25 cm derinlikte yanmış çiftlik gübresiyle ilk sürüm yapılır. Mart sonunda dekara 25 kg DAP gübresi ile ikinci sürüm gerçekleştirilir. Tohumlar (400–500 g/da) 3 cm derinliğe ekilir. Mayıs ortasında seyreltme yapılır; sıra üzeri 30 cm, sıra arası 50 cm mesafeyle dikim düzenlenir. Sulama haziran ortasında başlar ve 3–5 gün aralıklarla sürdürülür. Azotlu gübreleme (üre) 20 günde bir uygulanır; mikro element eksikliğine göre yaprak gübrelemesi yapılır.
İlk hasat temmuz başında başlar, 2–3 günde bir tekrarlanarak ekim sonuna kadar sürer. Bitki başına verim 50 kg’ye, dekardan alınan ürün miktarı ise 6–7 tona ulaşır.
Coğrafi ve Ekolojik Bağlam
Boyabat ilçesi, Sinop’un 86 km güneyinde, Gökırmak havzası kenarında yer alır. Gazidere Çayı ve Harın Deresi gibi mineralli akarsuların geçtiği gevşek dokulu kayalık bölgeler, domates üretimi için uygun mikroklimatik ve jeolojik koşulları sağlar. Bu doğal çevre, ürünün ayırt edici lezzet ve aromatik özelliklerini belirleyen temel unsurlardandır.
Denetim ve Koruma
Boyabat Gazidere domatesinin üretimi, Sinop İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Boyabat Belediye Başkanlığı ve Boyabat Ziraat Odası Başkanlığı tarafından denetlenir. Denetimler, üretim metodu, gübreleme, sulama, ilaçlama, hasat ve pazarlama aşamalarında 15 günlük aralıklarla gerçekleştirilir. Gerekli durumlarda kamu veya özel kuruluşlardan uzman desteği alınabilir. Tescil ettiren kurum, ürünün hukuki korunmasını yürütür.
