Boynuzlu engerek (Vipera ammodytes), Avrupa ve Batı Asya’da yayılış gösteren, Türkiye’de ise Trakya ve Marmara bölgelerinde doğal olarak bulunan, Viperidae familyasına ait zehirli bir yılan türüdür. İsmini, burun bölgesinde yer alan ve dikkat çekici bir şekilde yukarı doğru kıvrılan “boynuz benzeri çıkıntıdan” alır. Bu morfolojik özelliğiyle diğer engerek türlerinden ayırt edilmesi kolaydır. Bu yazıda, Vipera ammodytes’in morfolojik özellikleri, yayılımı, habitat tercihleri, ekolojik rolü ve insan sağlığı üzerindeki etkileri bilimsel çerçevede değerlendirilmektedir.

Morfolojik Özellikler

Vipera ammodytes, orta boylu ve kalın gövdeli bir yılandır. Ortalama uzunluğu 60–90 cm arasında değişmekle birlikte, nadiren 1 metreye ulaşabilir. Rengi bölgesel varyasyonlar gösterse de genel olarak gri, sarımsı ya da kahverengi tonlar üzerinde zigzag desenlidir. En karakteristik özelliği burun bölgesinde yer alan üçgen biçimli, yassı ve yukarı kıvrık "boynuz" çıkıntısıdır. Baş üçgen biçiminde, belirgin bir şekilde gövdeden ayrılmıştır. Gözlerde dikey eliptik pupillere sahiptir. Zehir dişleri uzun ve hareketlidir, gerektiğinde öne doğru çıkartılır. Derisi iri pullarla kaplıdır ve dorsalde genellikle koyu renkli zigzag desen bulunur.

Yayılım ve Habitat

Boynuzlu engerek, Avrupa’da İtalya’dan başlayarak Balkanlar, Yunanistan, Bulgaristan ve Türkiye'nin kuzeybatı kesimlerine kadar geniş bir alana yayılmıştır. Türkiye’de Trakya Bölgesi’nde (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) ve Marmara Bölgesi’nin batı kıyılarında rastlanmaktadır. Habitat olarak taşlık, kayalık, açık yamaçlar, çalılıklar ve orman kenarlarını tercih eder. Genellikle rakımı düşük veya orta yükseklikteki (0–1000 m) bölgelerde görülür. Güneşlenmeye ihtiyaç duyduğu için açık alanlara yakın konaklama alanlarını tercih eder.

_{Boynuzlu Engerek (Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur)}

Ekolojik Rol

Vipera ammodytes, bulunduğu habitatta hem yırtıcı hem de av konumunda olan önemli bir canlıdır. Başlıca besin kaynakları küçük kemirgenler (fareler, tarla faresi), kertenkeleler ve kuş yavrularıdır. Kemirgen popülasyonlarını dengelemesiyle tarım alanlarında dolaylı fayda sağlar. Kendisi ise kartallar, leylekler, sansargiller ve tilkiler gibi hayvanlara av olabilir. Engereklerin varlığı, bulunduğu habitatın sağlıklı işlediğini gösteren bir gösterge olarak değerlendirilebilir. Dolayısıyla türün korunması, yalnızca bir türün devamlılığı değil, aynı zamanda habitat sağlığının da korunması anlamına gelir.

Zehir Yapısı ve Tıbbi Önemi

Vipera ammodytes’in zehri, büyük oranda hemotoksik olup, doku yıkımı (nekroz), kan damarlarında tahribat ve sistemik semptomlara neden olabilir. Sokma sonrası lokal şişlik, ağrı, morarma, bazen ülserasyon görülebilir. Erken müdahale edilmediğinde vakalar ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Ancak bu tür sokmalar genellikle ölümcül değildir. Türkiye’de yılan sokmaları sonucu ölüm oranı düşüktür ve etkili antivenin (panzehir) tedavisi ile tam iyileşme mümkündür. Günümüzde bazı biyofarmasötik araştırmalarda, Vipera ammodytes zehri içeriğindeki enzimler pıhtılaşma önleyici (antikoagülan) potansiyeli nedeniyle incelenmektedir.

Koruma Durumu ve Tehditler

Boynuzlu engerek, geniş bir yayılım alanına sahip olsa da habitat parçalanması, tarım faaliyetleri, yangınlar ve insan kaynaklı öldürmeler nedeniyle tehdit altındadır. Türkiye’de koruma altına alınmış bir tür olmamakla birlikte, Avrupa Birliği Habitat Direktifi kapsamında korunan türler arasında yer alır.

• Tanım: Başının üzerinde burun hizasında küçük, boynuz benzeri bir çıkıntı bulunur. Bu özellik türün ayırt edici morfolojik özelliğidir.
• Uzunluk: 60–90 cm
• Zehir: Güçlü hemotoksik zehre sahiptir.
• Habitat: Kuzeybatı Anadolu, Trakya ve Marmara bölgelerinde taşlık, çalılık alanlarda bulunur.
• Not: Avrupa’nın en zehirli yılanlarından biri olarak kabul edilir.