Buban Peribacaları, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Bingöl ilinin Sancak beldesine bağlı Oğuldere (Buban) köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Kent merkezine yaklaşık 30–50 kilometre mesafede bulunan bu doğal oluşumlar, Kilisedere ve Suludere vadileri boyunca uzanan güney yamaçlarda yoğun olarak gözlemlenmektedir.

^{Buban Peribacaları (Türkiye Kültür Portalı)}

Jeolojik ve Jeomorfolojik Özellikler

Buban Peribacaları, çoğunlukla Üst Miyosen dönemine ait Solhan Formasyonu ile Kohkaletepe Lavı olarak bilinen volkanik kayaçlar üzerinde gelişmiştir. Litolojik olarak başlıca tüf, ignimbrit, aglomera, volkanik breş, bazalt, andezit, trakit, pomza ve kül gibi piroklastik kayaçların etkisi büyüktür. Sahada belirlenen ana kayaç tipi "litik tüf" olarak tanımlanmıştır. Bu tür kayaçların ayrışma direncinin düşük olması, peribacalarının gelişmesini kolaylaştırmaktadır.

Jeomorfolojik olarak alan, plato karakterinde bir arazi olup 1600–2000 m arası yükseltilere sahiptir. Sahadaki eğim değerleri 0° ile 55° arasında değişmektedir. Peribacaları, çoğunlukla orta eğime (%10–25) sahip, güneye bakan yamaçlarda gelişmiştir. Çok düşük veya çok yüksek eğim değerine sahip yamaçlarda peribacası oluşumu sınırlıdır. Kilisedere ve Suludere Vadileri’nin yamaçlarında peribacalarının yoğunlaştığı görülmektedir.

İklim ve Bitki Örtüsü

Oğuldere ve çevresi karasal iklim etkisi altındadır. Yıllık ortalama sıcaklık 12,3 °C, ortalama yağış miktarı ise 935,1 mm’dir. Yağışlar çoğunlukla kış ve ilkbahar aylarında gerçekleşmektedir. Arazi üzerinde step bitkileri ve meşe ormanları görülmekte olup ormanlar özellikle kuzeye bakan yamaçlarda yoğunlaşmıştır. Bitki örtüsünün seyrek olduğu güney yamaçlarda ise erozyon daha etkili olduğundan peribacası oluşumu daha yaygındır.

Normalize Fark Bitki İndeksi (NDVI) verilerine göre peribacalarının geliştiği alanlarda ortalama NDVI değerleri düşüktür (0,12–0,16). Bu durum, bitki örtüsünün seyrekliğini ve dolayısıyla yüzeysel akışla oluşan aşınmanın etkisini göstermektedir.

Peribacalarının Dağılımı ve Şekilsel Özellikleri

Çalışma sahasında peribacaları 9 ayrı ortamda incelenmiştir. Peribacalarının boyutları 30 cm ile 6 m arasında değişmektedir. Bazı örneklerde iç boşluklara da rastlanmıştır. Oluşumları, eğim, bakı, yükselti ve bitki örtüsü ile doğrudan ilişkilidir. Özellikle Suludere Vadisi'nin kuzey yamaçlarında, güney bakıya sahip alanlarda daha iyi gelişmiş peribacaları bulunmaktadır.

Oluşum Süreci

Buban Peribacaları'nın oluşumu, piroklastik malzemeler üzerinde etkili olan şiddetli sağanak yağışlar, yüzeysel akış, fiziksel parçalanma, kimyasal ayrışma ve rüzgâr aşındırması gibi dış kuvvetlerin uzun süreli etkisiyle şekillenmiştir. Bu süreçte volkanik platolardan inen sular, yumuşak kayaçları oyarak bugünkü peribacası görünümünü meydana getirmiştir.

Koruma Durumu ve Tehditler

Arazi gözlemleri ve literatür değerlendirmelerine göre, Buban Peribacaları beşerî etkiler nedeniyle risk altındadır. Hayvancılık faaliyetleri, yakacak odun temini ve ormanların tahribi, bölgedeki şekillerin bozulmasına neden olmaktadır. Bu nedenle jeolojik ve jeomorfolojik mirasın korunması açısından bölgenin koruma altına alınması önerilmektedir.

Buban Peribacaları, Bingöl ilinin kuzeyinde yer alan Oğuldere köyünde, çoğunlukla litik tüfler üzerinde gelişmiş, belirgin jeomorfolojik ve litolojik özellikler gösteren doğal şekillerdir. Eğim, bakı, yükselti ve bitki örtüsü gibi faktörler bu oluşumların mekânsal dağılımını belirlemiştir. Orta eğimli, güney bakılı ve bitki örtüsünün seyrek olduğu yamaçlar, peribacalarının oluşumu için en elverişli alanlardır.