Buran (Rusça: Буран, anlamı: "Kar Fırtınası"), Sovyetler Birliği tarafından Amerika Birleşik Devletleri'nin Uzay Mekiği programına bir yanıt olarak geliştirilen ve daha sonra Rusya Federasyonu tarafından devralınan yeniden kullanılabilir bir uzay mekiği programıdır. Programın yörünge aracı, Energia fırlatma sistemiyle dikey olarak fırlatılmakta ve bir uçak gibi piste yatay iniş yapmaktaydı. Buran'ın en belirgin teknik kabiliyetlerinden biri, insan müdahalesi olmadan tamamen otomatik modda uçuş ve iniş gerçekleştirebilmesiydi.

Program, Savunma Bakanlığı'nın uzayı silahlandırma çabaları ile bilim camiasının bilimsel keşifler yoluyla Sovyetler Birliği'nin uluslararası prestijini artırma çabaları arasında bir çekişme noktası olmuştur. Kapsamında yalnızca bir adet insansız yörünge uçuşu gerçekleştirilmiş , Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından yaşanan finansal zorluklar nedeniyle program 1993 yılında resmen iptal edilmiştir.

^{Yörünge Uçuşu Öncesinde Buran uzay Aracı (buranarchive)}

Tarihsel Gelişim

Kökenleri ve Geliştirme Süreci 

Sovyetler Birliği'nin yeniden kullanılabilir uzay araçlarına olan ilgisi 1950'lere dayansa da, bu yöndeki somut çalışmalar 1980'lerde ABD'nin Uzay Mekiği programına karşılık olarak yeniden başlatılmıştır. Programın ana yüklenicisi, Sergey Korolyov'un kurduğu tasarım bürosunun devamı olan Energiya Roket ve Uzay Kompleksi (RKK-E) idi.

Programın geliştirme süreci, sadece mekiğin üretimiyle sınırlı kalmamış, aynı zamanda fırlatma tesislerinin bulunduğu Kazakistan'daki yerel ekonomi için bir canlanma sağlamış ve bölgede bir inşaat patlamasına yol açmıştır. Energia-Buran sisteminin geliştirilmesi, Sovyet ekonomisine çeşitli alanlarda 600'e yakın modern teknoloji kazandırmıştır. Bununla birlikte, programın yürütüldüğü aşırı gizlilik ortamı, bazı teknolojik verimsizliklere de yol açmıştır. Örneğin, Buran için geliştirilen otomatik iniş sistemi gibi teknolojiler, gizlilik duvarları nedeniyle diğer Sovyet havacılık ve uzay grupları tarafından bilinmiyor, bu da onların aynı teknolojileri bağımsız ve masraflı bir şekilde yeniden icat etmelerine neden oluyordu.

İlk ve Tek Uçuş 

Buran yörünge aracının ilk ve tek yörünge uçuşu 15 Kasım 1988'de Baykonur Uzay Üssü'nden Energia roketiyle gerçekleştirilmiştir. Uçuş, mürettebatsız ve tamamen otomatik modda yapılmıştır. Araç, Dünya çevresinde iki tur attıktan sonra başarılı bir otomatik iniş gerçekleştirmiştir. Bu uçuş, yapıldığı dönemde teknolojik bir başarı olarak değerlendirilmiştir. Daha önce 29 Ekim 1988'de planlanan bir fırlatma denemesi ise, fırlatmaya 51 saniye kala teknik bir sorun nedeniyle iptal edilmiştir.

^{Buran ve Energia 1L, Sistemin Yörünge Test Uçuşu Sırasında Kalkış Yapıyor (buranarchive)}

Programın İptali 

Buran programı, Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılmasıyla birlikte finansal dayanağını kaybetmiştir. Sovyet askeri uzay kuvvetlerinin bütçesi 1989'daki seviyesinin onda birine düşerken, genel olarak uzay programı daha önce biriktirilmiş stratejik rezervler ve ekipmanlar kullanılarak bir süre daha devam ettirilmiştir. Bu koşullar altında yüksek maliyetli Buran projesinin sürdürülmesi imkansız hale gelmiş ve program 1993 yılında resmen sonlandırılmıştır.

Teknik Özellikler ve Stratejik Konumlandırma

Buran yörünge aracının tasarımı ABD Uzay Mekiği ile belirgin aerodinamik benzerlikler taşısa da, temel işlevsel farklılıkları mevcuttu:

• Fırlatma Sistemi: ABD Mekiği'nin aksine Buran'ın yörüngeye çıkmak için kendi ana motorları yoktu. Fırlatma görevi, tamamen bağımsız ve sıvı yakıtlı bir sistem olan Energia roketi tarafından üstleniliyordu.

• Otomasyon Kabiliyeti: Buran, insan müdahalesi olmadan uçuş ve iniş yapabilme yeteneğine sahipti. Bu, programın en ayırt edici teknolojik özelliklerinden biriydi.

• Stratejik Rol: Buran, mevcut Soyuz gibi araçların yerini almak için değil, Sovyet uzay programının yeteneklerini artırmak için tasarlanmıştı. Programın temel amacı, Sovyetlerin o dönemde sahip olmadığı bir kabiliyet olan yörüngeden Dünya'ya büyük yükleri geri getirme kapasitesini sağlamaktı. Bu nedenle programın merkezinde değil, tamamlayıcı bir unsuru olarak konumlandırılmıştı.

Üretilen Araçlar ve Akıbetleri

Buran programı, tek bir yörünge aracıyla sınırlı değildi; farklı amaçlar için tasarlanmış bir araç filosu mevcuttu. Bu filo, iki adet uçuşa hazır yörünge aracı, ikinci seriden üç adet tamamlanmamış araç, bir atmosfer içi test aracı ve bir yapısal test aracından oluşuyordu. Bu araçların akıbetleri şöyledir:

• Buran (OK-1K1): 1988'de yörüngeye uçan tek araçtır. 12 Mayıs 2002'de Baykonur Uzay Üssü'ndeki hangarının çatısının çökmesi sonucu yok olmuştur.

• Ptichka (OK-1K2): Yapımı neredeyse tamamlanmış olan ikinci yörünge aracıdır. Halen Kazakistan'daki Baykonur Uzay Üssü'nde depolanmaktadır.

• OK-GLI (BST-02): Atmosfer içi uçuş ve iniş testleri için kullanılan prototiptir. Günümüzde Almanya'daki Speyer Teknik Müzesi'nde sergilenmektedir.

^{Spaceshuttle BURAN | Technik Museum Speyer (Technik Museen Sinsheim Speyer)}

• OK-TVA (OK-7M): Yapısal testler için kullanılan bir maketti. Moskova'daki Gorki Parkı'nda bir dönem restoran olarak hizmet verdikten sonra , 2014 yılında VDNKh (Ulusal Ekonomik Başarılar Sergisi) alanına taşınmıştır.

Diğer bir test aracı ise Baykonur Uzay Üssü'ndeki halka açık müzede bulunmaktadır.

Programın Mirası

Kısa ömrüne rağmen Buran programı, Sovyet ve Rus uzay teknolojisi tarihinde bir iz bırakmıştır. Programın iptalinden sonra bir süre unutulmuş olsa da, özellikle 2000'li yıllardan sonra Buran mekiği bir teknoloji ikonu olarak yeniden gündeme gelmiştir. Bir test aracının Moskova'daki VDNKh sergi alanına taşınması, teknolojik olarak hedeflerine ulaşamamış bir projenin ulusal bir simgeye dönüştürülmesini temsil etmektedir. Bu durum, Buran'ın artık sadece bir teknoloji olarak değil, aynı zamanda Rus devletinin gücünün bir simgesi olarak da konumlandırıldığını göstermektedir.