Cahit Arf (1910, Selanik – 26 Aralık 1997, İstanbul), Türk matematikçi ve bilim insanıdır. TÜBİTAK'ın kuruluşunda önemli rol oynamış ve ilk Bilim Kurulu başkanlığını yapmıştır.1948'de İnönü Ödülü'nü, 1974'te TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü kazanmıştır. 1980 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi'nden, 1981'de ise Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nden onur doktorası almıştır. Ayrıca, 1994 yılında Fransa'da Commandeur des Palmes Académiques nişanına layık görülmüştür. 2009 yılından itibaren tedavüle giren 10 Türk lirası banknotlarının arka yüzünde Arf'ın portresi yer almaktadır.

^{10 Türk Lirası'na ait görsel.}

Gençliği ve Eğitimi

Cahit Arf, 1910 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası olan Selanik’te dünyaya geldi. Balkan Savaşları sırasında ailesi önce İstanbul’a, ardından İzmir’e göç etti. İlkokul eğitimini o dönemde "sultani" olarak adlandırılan liselerin ilk seviyesinde tamamladı. Beşinci sınıfta karşılaştığı genç bir öğretmenin yönlendirmesi, onun matematiğe olan ilgisini daha da pekiştirdi. Ortaöğrenimi sırasında, arkadaşlarının çözemediği matematik problemlerini kolaylıkla çözmesi hem öğretmenlerinin hem de ailesinin dikkatini çekti. Bunun üzerine, eğitimine devam etmesi için Paris’teki St. Louis Lisesi’ne gönderildi. Üç yıllık lise eğitimini yalnızca iki yılda tamamladıktan sonra Türkiye’ye döndü. Aynı yıl, Milli Eğitim Bakanlığı’nın yurt dışında üniversite eğitimi alacak öğrencileri belirlemek için düzenlediği sınavı kazandı ve Fransa’ya dönerek École Normale Supérieure’e kabul edildi.

Kariyeri ve Başarıları

Cahit Arf, yükseköğrenimini tamamladıktan sonra Türkiye'ye dönerek bir süre Galatasaray Lisesi'nde matematik öğretmenliği yaptı. 1933 yılında İstanbul Üniversitesi Matematik Kürsüsü'nde akademik kariyerine başladı ve doçent adayı olarak çalışmalar yürüttü. 1937'de doktora eğitimi için Almanya'ya giderek Göttingen Üniversitesi'nde eğitim aldı. Burada, "non-commutative Class Field" konusundaki araştırmalarıyla doktor unvanını kazandı. Bu çalışmaların önemli bir bölümü, daha sonra "Hasse-Arf Teoremi" adıyla matematik literatürüne geçti.

1938 yılında Türkiye'ye dönen Arf, İstanbul Üniversitesi'nde akademik yükselişini sürdürerek 1943'te profesör, 1955'te ise ordinaryüs profesör unvanını aldı. 1962 yılına kadar bu üniversitede görev yaptıktan sonra Robert Kolej’de dersler verdi. 1964-1966 yılları arasında Princeton'daki Institute for Advanced Study'de, ardından da California Üniversitesi'nde misafir öğretim üyeliği yaptı. 1967’de Türkiye’ye dönerek Orta Doğu Teknik Üniversitesi Matematik Bölümü'ne katıldı ve burada çalışmalarını sürdürerek 1980 yılında emekliye ayrıldı.

Çalışmaları ve Matematik Bilimine Olan Katkıları

Cahit Arf'ın çalışmalarının çoğu cebir, sayılar teorisi, diferansiyel denklemler ve matematiksel analiz gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır.

• Arf Teoremi: Arf’ın en bilinen katkısı, kendi adıyla anılan Arf teoremidir. Bu teorem, cebirsel sayılar teorisi ile ilgilidir ve çeşitli matematiksel yapıları anlamada önemli bir yer tutar. Özellikle sayılar teorisi, asal sayılar ve bu sayılar arasındaki ilişkilerin incelenmesinde bu teorem geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Arf, bu teoremde, iki farklı türde cebirsel yapının birleşiminden yeni bir yapının nasıl oluşabileceğini gösterdi.
• Arf Ringleri ve Arf Cebirleri: Cahit Arf, cebirsel yapılar konusunda da önemli çalışmalar yapmıştır. Arf ringleri, özellikle doğrusal cebir ve cebirsel geometri ile ilgili birçok problemi çözmek için kullanılan özel bir yapıdır. Bu cebirsel yapılar, matematiksel teorinin daha karmaşık problemlerine uygulama imkanı sağlar. Ayrıca, Arf cebirleri, soyut cebirsel yapılar ile ilgili araştırmalara büyük katkı sağlamıştır.
• Arf Sayıları: Arf, sayılar teorisi alanında da katkılarda bulunmuştur. Arf sayıları, özellikle asal sayıların bir sınıfını tanımlayan bir kavramdır. Bu sayıların, sayı teorisi ve modüler aritmetik gibi konularda birçok matematiksel problemi çözmeye yardımcı olduğu kabul edilir. Arf sayıları, hem teorik hem de pratik olarak matematiksel problemlere çözüm sunduğu için önemli bir yer tutmaktadır.
• Diferansiyel Denklemler Üzerine Çalışmalar: Arf, diferansiyel denklemler üzerine de çok sayıda çalışma yapmıştır. Diferansiyel denklemler, fizik, mühendislik ve diğer bilim dallarında çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Arf, bu alanda özellikle doğrusal ve doğrusal olmayan diferansiyel denklemlerin çözümüne yönelik yeni yöntemler geliştirmiştir. Bu çalışmalar, diferansiyel denklemlerle ilgili teorik bilgilere katkı sağlamış ve uygulamalı matematik alanındaki önemli sorunlara ışık tutmuştur.
• Sayılar Teorisi ve Modüler Aritmetik: Cahit Arf, sayılar teorisi ve modüler aritmetik gibi matematiğin daha soyut alanlarında derinlemesine çalışmalar yapmıştır. Bu alanlardaki teorik ilerlemeler, özellikle büyük sayıların ve asal sayıların özelliklerini anlamak için geliştirilmiş olan çeşitli matematiksel teknikleri içerir. Modüler aritmetik, sayılar teorisinin bir alt dalı olarak, özellikle kriptografi ve şifreleme tekniklerinin temelini oluşturmuştur. Arf’ın bu alandaki çalışmaları, matematiksel analizdeki temel araçları zenginleştirmiştir.
• Matematiksel Analiz ve Fonksiyonel Analiz Üzerine Çalışmalar: Arf, fonksiyonel analiz alanında da önemli çalışmalar yapmıştır. Fonksiyonel analiz, matematiksel yapıları daha derinlemesine incelemek için kullanılan bir araçtır ve özellikle uzaylar ve doğrusal operatörler gibi kavramlar üzerinde yoğunlaşır. Arf, bu alanda matematiksel teorilerin daha anlaşılır ve uygulanabilir hale gelmesini sağlayan birçok önemli teorik gelişmeye imza atmıştır.
• Topoloji ve Geometri Üzerine Çalışmalar: Topoloji ve geometri konularında da araştırmalar yapmıştır. Bu alanlar, şekillerin ve uzayların özelliklerini inceleyen matematiksel disiplinlerdir. Arf, özellikle cebirsel topoloji ve diferansiyel geometri gibi konularda derinlemesine çalışmalar yaparak, matematiksel yapılar ve uzaylar arasındaki ilişkileri anlamak için yeni yöntemler geliştirmiştir.
• Matematiksel Eğitim ve Öğretim Alanındaki Katkıları: Cahit Arf, matematik alanındaki teorik katkılarının yanı sıra, matematiksel eğitiminin yaygınlaşmasına da büyük katkılarda bulunmuştur. Öğrencilerine ve araştırmacılara matematiği öğretme biçimi, onun bilime kattığı en önemli unsurlardan biridir. Matematiksel düşünme biçimlerini geliştirmek ve öğrencilerin soyut düşünme becerilerini artırmak amacıyla çeşitli eğitim materyalleri hazırlamıştır.

Özel Hayatı ve Vefatı

Cahit Arf, matematiğin yanı sıra müzikle de ilgileniyordu. Çello çalmak gibi sanatsal yönleri de vardı. Boş zamanlarında, doğayla iç içe vakit geçirmekten ve felsefi düşünceler üzerine sohbet etmekten keyif alıyordu. Arf, son yıllarında Türkiye'deki matematik camiasındaki yerini daha da sağlamlaştırarak, çalışmalarına devam etti. Ancak, sağlık sorunları nedeniyle öğretim hayatına son vermek zorunda kaldı. 26 Aralık 1997 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetti.

Arf’ın ölümünden sonra, matematiksel katkıları dünya çapında tanınmaya devam etti. Öğrencileri ve meslektaşları, onun çalışmalarını anmak ve yayımlamak için çeşitli projeler gerçekleştirdi. Ayrıca, Arf’ın matematiksel düşünceye olan katkıları, birçok üniversitenin müfredatında yer aldı.