Çankırı ili Merkez ilçesinde yer alan Potuk, Balıbağı, Yenidoğan-1, Yenidoğan-2, Germece ve Ovacık-1 tuz ocaklarını içeren Çankırı Kaya Tuzu Mağarası'ndan elde edilen ve öğütme tuzu olarak kullanılan bir menşe adıdır. Ürünün geçmişi M.Ö. 3000'li yıllarda Hititler dönemine kadar uzanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında, Hicrî 1278 (1861) tarihinde kamulaştırılarak devlet tarafından işletilmeye başlanmıştır. Tescil, 06.06.2023 tarihinde gerçekleştirilmiştir.

Ürün Özellikleri

Çankırı kaya tuzu, çıkarıldığı kaya biriminin 37-24 milyon yıl yaşında eski akarsu ve göl ortamında birikmiş kayaçlardan oluşmasıyla farklılaşır. Yaklaşık 200-300 metre kalınlığındaki bu kaya biriminden elde edilen tuz, rafine edilmez, beyazlatma işlemi uygulanmaz ve iyot ilave edilmez. İçerisinde kireç bulunmaması nedeniyle mat bir görünüme sahip değildir, cam gibi ve berrak bir görünümdedir. Yapısı parçalı kristaldir.

Ürünün kimyasal özellikleri, kuru maddede en az %97 sodyum klorür (NaCl) ve en fazla %0,5 rutubet içerdiğini gösterir. Ayrıca kalsiyum ve magnezyum miktarları en fazla %0,1 ile sınırlandırılmıştır. Arsenik, bakır, kurşun, kadmiyum ve cıva gibi ağır metal değerleri de ilgili mevzuatta belirtilen limitler dâhilindedir. Tane büyüklüğü, en az 4000 µm’lik elekten tamamının geçeceği, 1000 µm’lik elekten ise en çok %10’luk kısmının geçeceği şekilde ayarlanmıştır. Ürün, net miktarı 500 gramı geçmeyecek şekilde, neme karşı koruyucu ve gıdayla temasa uygun ambalajlarda piyasaya sunulur.

Üretim Metodu

Üretim süreci, mağaradaki tuz ocaklarından kristal kaya tuzunun çıkarılmasıyla başlar.

• Çıkarma işlemi, yaklaşık %70 oranında delme patlatma yöntemi kullanılarak gerçekleştirilir.
• Çıkarılan kristal kaya tuzlarının sofralık tuzda kullanılamayacak olan killi kısımları temizlenir.
• Temizlenen kaya tuzu parçaları, gıda ile temasa uygun kırıcılar kullanılarak öğütülür ve elekten geçirilir.
• Öğütme işlemi, tanelerin tamamının 4000 µm elekten, en çok %10’luk kısmının ise 1000 µm elekten geçeceği şekilde ayarlanır.
• Ürüne rafinasyon, beyazlatma veya iyot ilavesi yapılmaz.
• Ürün, nem koruyucu ve gıdayla temasa uygun ambalajlarda, net miktarı 500 gramı geçmeyecek şekilde paketlenir.
• Etiketinde sofrada öğütme tuzu olduğu ve iyot ilave edilmediği belirtilir.

Coğrafi Sınır ve Denetim

Çankırı kaya tuzunun coğrafi sınırı, Çankırı ili Merkez ilçesinde bulunan Potuk, Balıbağı, Yenidoğan-1, Yenidoğan-2, Germece ve Ovacık-1 tuz ocaklarını kapsayan Çankırı Kaya Tuzu Mağarası'dır. Denetimler, Çankırı Belediyesi koordinasyonunda ve en az üç kişiden oluşan bir denetim mercii tarafından yürütülür. Bu merci, Çankırı Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, Çankırı Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, Çankırı Ticaret İl Müdürlüğü, Çankırı Ticaret ve Sanayi Odası ve Çankırı Belediyesi'nden alanında uzman birer kişinin katılımıyla oluşturulur. Denetimler, düzenli olarak yılda bir kez ve gerektiğinde veya şikâyet durumunda her zaman yapılır.

Denetim kriterleri şunlardır:

• Tuzun çıkarıldığı ocağın uygunluğu,
• Ürünün kuru maddede sodyum klorür (%NaCl) oranı, rutubet miktarı ve tane büyüklüğü açısından uygunluğu,
• Belirtilen üretim metoduna uygunluk,
• Ambalajlama ve muhafaza koşullarına uygunluk,
• "Çankırı Kaya Tuzu" ibaresi, logosu ve menşe adı ambleminin kullanımının uygunluğu.

Denetim mercii, denetim sırasında uzmanlardan faydalanabilir veya hizmet satın alabilir.