Erzurum ilinin güneybatısında yer alan Çat ilçesi, tarihi ve doğal güzellikleriyle öne çıkan bir yerleşim birimidir. Karasal iklimin etkisi altında olan ilçe, verimli ovaları ve dağlık arazileriyle dikkat çeker. Tarım ve hayvancılığın önemli geçim kaynakları arasında yer aldığı Çat, Erzurum şehir merkezine yaklaşık 115 kilometre uzaklıktadır. 2022 yılı nüfusu 16.239 kişidir ve ilçe, 45 mahalle ile 32 mezradan oluşmaktadır.
Tarih
Çat ve çevresinin tarihi oldukça eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Bölgede yapılan arkeolojik araştırmalar, yerleşimin Paleolitik Çağ'a kadar indiğini göstermektedir. Hititler, Urartular, Roma ve Bizans İmparatorlukları'nın hakimiyetinde kalan Çat, Malazgirt Zaferi'nin ardından Türklerin kontrolüne girmiştir. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir yerleşim yeri olma özelliğini korumuştur.
18.yüzyılda, günümüzde Çat ilçesine bağlı Yavi Mahallesi civarında Osmanlı Sipahi birliklerinin toplanmasıyla bir bucak merkezi kurulmuştur. Bu bucak merkezi önceleri Kığı ilçesine bağlıyken, ulaşım zorlukları ve coğrafi nedenlerle 1914 yılında Tercan ilçesine bağlanmıştır. 1934 yılında Aşağı Çat köyü ilçe merkezi olmuş ancak 1938 yılında tekrar bucak merkezi yapılarak Aşkale ilçesine bağlanmıştır. 1946 yılında ise bucak statüsünde Erzurum Merkez ilçesine bağlanmıştır. Nihayet, 1954 yılında yapılan idari düzenlemeyle Oyuklu köyü ilçe merkezi yapılarak Çat ilçesi kurulmuş ve teşkilatlandırılmıştır. Aynı yıl Çat Belediyesi kurulmuş ve hizmete başlamıştır. İlk Belediye Başkanı Burhanettin Saydın (1954-1977) olmuştur. Onu sırasıyla Hamit Yaşar (1977-1980), Mirza Kurt (1984-1994), Seyfettin Sarı (1994-2004), Şibli Saydın (2004-2014), Arif Hikmet Kılıç (2014-2019) ve Melik Yaşar (2019-Devam) takip etmiştir.
6360 Sayılı Büyükşehir Yasası'nın 30 Mart 2014 tarihinde yürürlüğe girmesiyle Erzurum il sınırı mülki sınır olmuş ve ilçeye bağlı tüm köyler mahalle statüsü kazanmıştır. Daha önce belde olan Yavi'nin de tüzel kişiliği kaldırılarak mahalle olmuştur. Bu yasa ile Çat ilçesi, Erzurum Büyükşehir Belediyesi sınırları içine alınmış ve özel idareler kaldırılarak büyükşehir ve ilçe belediyeleri arasındaki görev ve yetki paylaşımı yeniden düzenlenmiştir.
Çat Belediyesi (Kaynak: Çat belediyesi)
Coğrafya
Çat ilçesi, Erzurum'un güneybatısında konumlanır. Doğusunda Tekman ve Hınıs, batısında Bingöl'ün Karlıova ilçesi, kuzeyinde Erzurum merkez ve güneyinde Muş'un Varto ilçesi ile komşudur. İlçe toprakları genellikle dağlık ve engebelidir. Bingöl Dağları'nın uzantıları ilçenin batı kesiminde yer alır. Bu dağlar arasında verimli ovalar ve platolar bulunur. İlçenin önemli akarsuları arasında Hınıs Çayı yer almaktadır. Arazi yapısının dağlık olması ve yüksek platoların geniş yer kaplaması nedeniyle tarıma elverişli alanlar sınırlıdır ve bu durum hayvancılığın daha gelişmesine olanak sağlamıştır. Bozyazı Mahallesi'nde "Muhlis", Karaşeyh Mahallesi sınırlarında "Karagöl" ve Tuzluca Mahallesi'ndeki "Çögender" tuzlaları ilçenin yeraltı zenginliklerindendir.
İklim
Çat'ta karasal iklim hüküm sürer. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Yıllık ortalama sıcaklık düşüktür. Özellikle kış aylarında sıcaklıklar sıklıkla sıfırın altına düşer ve kar örtüsü uzun süre kalıcı olabilir. İlkbahar ve sonbahar ayları ise ılıman geçiş dönemleridir. Rakımı 1980 metredir. Yüzölçümü ise 1386 km²'dir.
Nüfus-Demografi
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2022 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Çat ilçesinin nüfusu 16.239'dur. İlçe nüfusu kırsal yerleşimlerin ağırlığı nedeniyle genellikle düşüktür. Nüfusun büyük bir bölümü ilçe merkezi ve çevresindeki köylerde yaşamaktadır. Son yıllarda ekonomik ve sosyal nedenlerle büyük şehirlere doğru birMigration eğilimi görülmektedir.
Çat Millet Konağı (Kaynat: Çat belediyesi)
Ekonomi
Çat ilçesinin ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Verimli ovalarda buğday, arpa, şeker pancarı gibi tarım ürünleri yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta ise küçükbaş ve büyükbaş hayvan besiciliği yaygındır. Son yıllarda arıcılık da önemli bir ekonomik faaliyet haline gelmiştir. İlçe merkezinde küçük ölçekli ticaret ve zanaat faaliyetleri de bulunmaktadır.
Turizm - Kültür
Çat, doğal güzellikleri ve tarihi dokusuyla turizm potansiyeli taşımaktadır. Bingöl Dağları'nın doğal manzaraları, yaylaları ve akarsuları doğa yürüyüşleri ve fotoğrafçılık için uygun alanlar sunar. İlçede Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden kalma tarihi yapılar da bulunmaktadır.
Hölenk Kaplıcaları: Son dönemlere kadar fazlaca bilinmeyen ve Hölenk köyünde yer alan kaplıca, rivayete göre yedi yılda bir çıktığı söylenen şifalı suları ile bilinmektedir.
Çarşı Çeşmesi: İlçe merkezinde bulunan ve yaklaşık olarak 250 yıllık tarihe sahip bir çeşme, kitabeli bir Osmanlı eseridir.
Bardakçı Köyü Camii ve Çeşmesi: Tarihi yaklaşık olarak 1800’lerin son çeyreğine denk düşen bir Osmanlı eseridir.
Çat Barajı: İlçeye özel bir renk katmıştır. Son 5 yıldan bu yana Erzurum içme suyunu buradan temin etmektedir.
Ayrıca ziyaret yerleri ile bilinen Çat’ta Ardıç, Çamlık, Güney tepe, Cilli Göz, Kumaşlı, Oyuklu gibi bir takım ziyaret makam ve mekanları da bulunmaktadır.
Çat Belediyesi İslam Eserleri Müzesi (Kaynak:Çat belediyesi)
Mutfak
Çat mutfağı, Erzurum ve Doğu Anadolu Bölgesi'nin genel özelliklerini taşır. Ağır kış şartları nedeniyle genellikle doyurucu ve besleyici yemekler tercih edilir. Başlıca yöresel lezzetler arasında cağ kebabı, su böreği, hıngel, ayran aşı ve katmer sayılabilir. Ayrıca yörede üretilen doğal bal ve peynir çeşitleri de önemli bir yere sahiptir.
