Çatalzeytin, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde, Kastamonu iline bağlı bir kıyı ilçesidir. Doğal ve kültürel özellikleri ile Batı Karadeniz'in tipik coğrafi, tarihî ve toplumsal yapılarını yansıtan ilçelerindendir.
Tarihçe
Çatalzeytin’in tarihine ilişkin bilgiler, sınırlı arkeolojik veriler ve bölgesel tarihsel gelişmeler üzerinden değerlendirilmektedir. İlçenin bulunduğu coğrafi alanın dar olması, ulaşım güçlükleri ve ekonomik cazibenin düşük olması gibi nedenlerle tarih boyunca merkezî gelişmelerin dışında kaldığı görülmektedir.
Kastamonu bölgesinde yer alan Gölköy kazılarında elde edilen buluntular, yerleşimin Paleolitik Dönem’e kadar uzandığını ortaya koymaktadır. Yazılı tarih açısından bölge, Hititlerin kuzey komşusu olan Kaşkalar ile ilişkilidir. MÖ 1200’lerdeki Deniz Kavimleri Göçü sonrasında bölge, Frig etkisi altına girmiş; ardından Kimmerler, Karlar’ı yerinden ederek Yunan kolonilerinin kurulmasına zemin hazırlamıştır. Sinop ve çevresi gibi Paflagonya kıyılarında Yunan yerleşimleri oluşmuştur. Lidya Krallığı döneminde ticaret yolları geliştirilmiş, MÖ 5. yüzyılda ise Pers egemenliği bölgeye hâkim olmuştur.
Büyük İskender’in seferleri sonrası Pontos Krallığı bölgeye egemen olmuş; Roma döneminde ise Çatalzeytin ve çevresi Pontus Palemoriaus ili içinde yer almıştır. Bölge, 9. yüzyıla kadar Bizans yönetiminde kalmış, 1082’de Emir Karatekin’in seferiyle Selçuklu topraklarına katılmıştır. Kösedağ Savaşı sonrası Candaroğulları Beyliği’ne bağlanan bölge, Osmanlı Padişahı II. Mehmed’in 1461 yılında Candaroğulları’nı ortadan kaldırmasıyla Osmanlı topraklarına dâhil olmuştur.
1905’te bucak, 1911’de belediye teşkilatı kurulan Çatalzeytin, 1 Haziran 1954’te ilçe statüsü kazanmıştır. Antik dönemde Kinolis adıyla bilinen Ginolu ve Mamlay yerleşmeleri, bölgenin tarihsel süreci açısından önem taşımaktadır.
Coğrafi Yapı
Çatalzeytin, Kastamonu ilinin kuzeydoğusunda, Karadeniz kıyısında yer alır. İlçenin yüzölçümü 318 km²’dir. Kuzeyde Karadeniz, batıda Abana ve Bozkurt, güneyde Devrekâni ve Taşköprü, doğuda ise Sinop’un Türkeli ilçesi ile çevrilidir.
İlçe toprakları, kuzeyde dar bir kıyı ovası ve güneyde Küre Dağları’nın uzantıları ile şekillenmiştir. Bu dağlık alan, dar ve derin vadilerle parçalanmıştır. En yüksek noktası 1958 metre yüksekliğindeki Yaralıgöz Tepesi’dir. Engebeli arazi yapısı, ulaşımı sınırlayıcı bir faktördür.
İklim ve Bitki Örtüsü
İlçede Karadeniz iklimi görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 13,5°C, yağış miktarı ise 1050-1200 mm arasında değişmektedir. Yıl boyunca 122 gün yağışlı, 179 gün bulutlu, 63 gün açık hava gözlemlenmektedir. Kar yağışlı gün sayısı ortalama 8, sisli gün sayısı ise 26’dır. Ortalama rüzgâr hızı 3-4 m/s’dir.
Bitki örtüsü, zengin orman yapısıyla dikkat çeker. Kızılçam, sarıçam, köknar, porsuk gibi iğne yapraklı; kayın, meşe, dişbudak, kestane, ıhlamur gibi yapraklı ağaç türleri yaygındır.
Sosyal Yapı
Çatalzeytin, göç veren ilçeler arasında yer almakta; özellikle genç nüfus, ekonomik nedenlerle büyük şehirlere yönelmektedir. Bu durum, ilçede yaşlı nüfusun oranını artırmıştır.
Sosyal yaşamda kültürel etkinliklerin önemli yeri olduğu, 1977-1984 yılları arasında düzenlenen festivaller ve bu festivallere ilişkin dergi yayınlarıyla belgelenmiştir.
Kastamonu yöresi genelinde olduğu gibi ilçede de Oğuz boylarına mensup Türkmen topluluklarının izleri görülmektedir. Özellikle Çepni boyunun yerleşim izleri mevcuttur.
Ekonomik Yapı
Çatalzeytin ekonomisi, coğrafi ve ulaşımsal sınırlılıklar nedeniyle tarım, ormancılık ve küçük ölçekli ticarete dayalıdır. Tarihsel süreçte kereste ihracatı, beziryağı üretimi, demircilik ve salcılık gibi geleneksel faaliyetler görülmektedir. Günümüzde ekonomik faaliyetler bu temeller üzerine sınırlı biçimde devam etmektedir.
Turizm Potansiyeli
Çatalzeytin’in turistik açıdan dikkat çeken alanı Ginolu Koyu’dur. Antik Kinolis olarak bilinen bu koy, doğal yapısı ve tarihî kalıntılarıyla öne çıkar. Ginolu Kalesi, 9. ila 11. yüzyıllara tarihlenmekte ve geçmişte Venedik ve Ceneviz kolonizasyonu döneminde stratejik önem taşımaktadır. 1998 yılında Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı ilan edilen koy, kıyı turizmine açık olup yaz aylarında ziyaretçi çekmektedir.
Ayrıca Küre Dağları’nın doğal alanları doğa turizmi açısından değerlendirilebilecek alanlar arasında yer almaktadır. 1970’li yıllarda düzenlenen kültürel festivaller, turizm potansiyelinin gelişmesine katkı sağlayan etkinlikler arasında gösterilebilir.
Demografik Yapı
Çatalzeytin ilçesinin demografik yapısı, iç göç hareketlerinin etkisiyle ağırlıklı olarak yaşlı bireylerden oluşan bir nüfus profiline sahiptir. İlçe, 1954 yılında kurulduğunda 24 köyden oluşurken; 1957 yılında Türkeli ilçesinin ayrılmasıyla köy sayısı 35’e çıkmış, ilerleyen yıllarda meydana gelen köy bölünmeleriyle bu sayı 41’e ulaşmıştır. Çelebiler Köyü, daha sonra belediyeye bağlı mahalle statüsüne alınmıştır. İlçeden gerçekleşen göç hareketleri özellikle İstanbul, Karabük ve Zonguldak illerine yönelmiştir. Dağköy ve İsmail köylerinin sırasıyla 1956, 1963 ve 2003 yıllarında Bozkurt ilçesine bağlanmak amacıyla yaptığı başvurular ise ilgili makamlarca reddedilmiştir.
