CD-ROM (Compact Disc – Read Only Memory), optik veri depolama teknolojisine dayanan, yalnızca okunabilir bir disktir. Bilgisayar sistemlerinde büyük miktarda dijital verinin kalıcı olarak saklanması amacıyla geliştirilmiştir. CD-ROM, ses CD’leriyle aynı fiziksel formata sahiptir; ancak veri depolamak için kullanılır. Üzerindeki veriler yalnızca okunabilir, silinemez ve değiştirilemez. Bu nedenle “salt okunur bellek” sınıfında yer alır.

^{CD-ROM Örneğine Ait Görsel(Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur)}

CD-ROM’un temel yapısı, saydam bir plastik taban, yansıtıcı bir alüminyum tabaka ve koruyucu bir kaplamadan oluşur. Veriler, bu tabakalar üzerine lazer teknolojisiyle mikroskobik çukurlar (pit) ve düz alanlar (land) biçiminde kaydedilir. Okuma işlemi, lazer ışığının yüzeyden yansıma farkları aracılığıyla gerçekleştirilir.

Tarihçe ve Gelişim

CD-ROM teknolojisi, 1980’li yılların başında ses kayıt endüstrisinde geliştirilen Compact Disc (CD) formatının bilgisayar sistemlerine uyarlanmasıyla ortaya çıkmıştır. İlk ticari CD-ROM sürücüleri 1985 yılında piyasaya sürülmüştür. Philips ve Sony firmalarının ortaklaşa geliştirdiği bu standart, kısa sürede veri depolamada popüler hale gelmiştir.

CD-ROM, manyetik disklere göre daha yüksek kapasiteye (yaklaşık 650–700 MB) ve daha uzun ömre sahip olması nedeniyle 1990’larda yazılım, ansiklopedi, sözlük ve eğitim materyallerinin dağıtımında yaygın olarak kullanılmıştır. Özellikle eğitim teknolojisi ve kütüphanecilik alanlarında dijital bilginin yayılmasında önemli bir araç olmuştur.

Yapısı ve Çalışma Prensibi

CD-ROM’un yapısı üç temel bölümden oluşur:

Polikarbonat Tabaka: Diske şekil kazandıran ve verilerin işlenmiş olduğu katmandır.
Yansıtıcı Metal Tabaka: Genellikle alüminyumdan yapılır; lazer ışığının geri yansımasını sağlar.
Koruyucu Kaplama: Dış etkenlere karşı diski koruyan şeffaf kaplamadır.

Diskin veriyi okuma işlemi, optik sürücülerde bulunan düşük güçlü bir lazer ışını aracılığıyla yapılır. Lazer, disk yüzeyindeki “pit” (çukur) ve “land” (düz) bölgelerinden yansıyan ışık farklarını algılayarak ikili veriye (0 ve 1) dönüştürür. Bu veriler, sürücünün veri denetleyicisi tarafından dijital bilgiye çevrilir.

Veriler spiral bir hat boyunca, diskin merkezinden dışına doğru kaydedilir. Okuma işlemi sırasında CD-ROM sürücüsünün motoru, diski sabit bir açısal hızda döndürür ve okuma lazeri bu spiral iz üzerinde ilerler.

Teknik Özellikler

Kapasite: 650–700 MB (yaklaşık 74–80 dakika ses veya veri).
Erişim Süresi: Ortalama 100–200 milisaniye.
Veri Transfer Hızı: 150 KB/s (1x hızı) olup, sürücülerin dönme hızı arttıkça bu değer katlanır (örneğin 52x ≈ 7.8 MB/s).
Boyut: Çapı 12 cm, kalınlığı 1.2 mm’dir.
Ömür: Uygun koşullarda saklandığında 20 yıla kadar dayanabilir.

CD-ROM, yalnızca okunabilir yapıda olduğu için veriler kaydedildikten sonra değiştirilemez. Bu özelliği, yazılım ve eğitim içerikleri gibi sabit verilerin güvenli şekilde dağıtımında avantaj sağlar.

CD-ROM Türleri

Optik disk teknolojisinin gelişimiyle birlikte farklı amaçlara yönelik CD formatları ortaya çıkmıştır:

CD-ROM (Read Only Memory): Üretim aşamasında kaydedilen veriler daha sonra değiştirilemez.
CD-R (Recordable): Kullanıcı tarafından bir kez veri yazılabilir.
CD-RW (ReWritable): Veriler silinip yeniden yazılabilir.

CD-ROM’lar, bilgi güvenliği gerektiren uygulamalarda “salt okunur” yapısı nedeniyle tercih edilmiştir.

Kullanım Alanları

1980’lerin sonu ve 1990’larda CD-ROM, dijital bilgiye erişimin temel araçlarından biri haline gelmiştir. Kullanım alanları şunlardır:

Eğitim Teknolojisi: Multimedya ders yazılımları, eğitim videoları, dijital ansiklopediler ve dil öğretim programları CD-ROM’lar aracılığıyla yayılmıştır. Eğitim Teknolojisinde Çağdaş Bir Bilgi Ortamı: CD-ROM kaynağında belirtildiği gibi, bu ortamlar öğrenciye etkileşimli öğrenme imkânı sunarak eğitimde bireyselleştirmeyi desteklemiştir.
Kütüphanecilik ve Bilgi Yönetimi: Kütüphanelerde bibliyografik veri tabanlarının taşınması ve indeksleme sistemlerinin depolanması için kullanılmıştır. Türk Kütüphaneciliği dergisinde yayımlanan çalışmalara göre, CD-ROM tabanlı veri tabanları 1990’larda çevrimdışı bilgi erişim aracı olarak önemli rol oynamıştır.
Yazılım Dağıtımı: İşletim sistemleri, ofis programları ve oyunlar uzun süre CD-ROM ortamında dağıtılmıştır.
Multimedya İçerikler: Müzik, video, fotoğraf ve etkileşimli sunumlar gibi sesli-görsel veriler CD-ROM üzerinden depolanmıştır.

Eğitimde CD-ROM’un Rolü

CD-ROM, bilgisayar destekli eğitimin yaygınlaşmasında temel araçlardan biri olmuştur. Eğitim teknolojisi alanındaki araştırmalara göre, CD-ROM’lar öğrencinin öğrenme hızına göre ilerleyebildiği, ses, metin, grafik ve video unsurlarını bir araya getiren etkileşimli öğretim ortamları oluşturmuştur.

Bu tür eğitim CD’leri özellikle 1990’lı yıllarda bilgisayar laboratuvarlarında yaygın olarak kullanılmış, internet bağlantısının sınırlı olduğu dönemlerde bilgiye hızlı erişim olanağı sağlamıştır. Ayrıca öğretmenler için ders planı hazırlama, ölçme-değerlendirme ve öğretim materyali geliştirmede yardımcı araçlar olarak kullanılmıştır.

Avantajlar ve Sınırlılıklar

CD-ROM’un avantajları ve sınırlılıkları, hem teknik hem pedagojik açıdan ele alınmıştır:

Avantajları

Yüksek depolama kapasitesi sayesinde metin, ses ve video gibi çoklu ortam verileri tek diskte saklanabilir.
Veriler uzun süre bozulmadan saklanabilir.
Elektronik ortamda taşınabilirlik ve hızlı erişim sağlar.
Kopyalanması manyetik ortamlara göre daha zordur.

Sınırlılıkları

Veri yazılamaz veya güncellenemez.
Çizik, toz ve ısı değişimlerinden etkilenebilir.
Okuma hızı sabit disk ve SSD’lere göre düşüktür.
Büyük boyutlu veri aktarımında yetersiz kalabilir.

Bu nedenlerle CD-ROM, 2000’li yıllardan itibaren yerini DVD, Blu-ray ve bulut depolama teknolojilerine bırakmaya başlamıştır.

CD-ROM Sürücüleri

CD-ROM sürücüleri, bilgisayara optik disklerdeki verileri okumayı sağlayan donanımlardır. Diskin yüzeyine lazer ışını göndererek veriyi algılar. MEB kaynaklarında belirtildiği üzere, sürücülerdeki okuma işlemi lazerin yansıma farklarını algılayan bir optik okuyucu birim aracılığıyla gerçekleştirilir.

Sürücülerin “x” hızı (örneğin 8x, 24x, 52x), disk üzerindeki verinin saniyede kaç kat daha hızlı okunduğunu ifade eder. Modern sürücüler genellikle CD, DVD ve Blu-ray gibi çoklu formatları destekler.

CD-ROM, dijital bilgi çağının erken dönemlerinde büyük miktarda verinin taşınması, saklanması ve dağıtılmasında önemli rol oynamış bir optik depolama ortamıdır. Eğitim, kütüphanecilik, yazılım ve multimedya alanlarında 1990’lardan 2000’lere kadar yoğun biçimde kullanılmıştır.

Teknolojik gelişmeler sonucu daha yüksek kapasiteli ve yeniden yazılabilir disklerin ortaya çıkmasıyla günümüzde yerini DVD, Blu-ray ve çevrim içi depolama çözümlerine bırakmıştır. Ancak CD-ROM, optik depolama teknolojilerinin gelişmesinde tarihsel bir dönüm noktası olarak önemini korumaktadır.

CD-ROM