Cemal Süreya (1931-1990), modern Türk şiirinin önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilen şair, yazar ve çevirmen. Türk şiirinde İkinci Yeni hareketinin önde gelen isimlerinden olan Süreya, lirik ve ironik üslubuyla Türk edebiyatında tanınmış bir şairdir.

Çocukluk ve İlk Yılları

Cemal Süreya, asıl adıyla Cemalettin Seber, 1931 yılında Erzincan'da doğdu. Babası Hüseyin Bey ve annesi Güllü Hanım'dır. 1938 yılında, Tunceli’de yaşanan olaylar sebebiyle ailesi ile birlikte Bilecik'e sürgün edildi. Bu sürgünden 6 ay gibi kısa bir süre sonra annesi Güllü Hanım'ın ölümüyle büyük bir travma yaşadı.

Çocukluğunun önemli bir bölümünü Bilecik'te geçiren Süreya, iyi bir eğitim alabilmesi için İstanbul’a, halasının yanına gönderildi. İstanbul’da başladığı ilkokul eğitimini burada sürdürdü ve ortaokul için tekrar Bilecik’e döndü. 1944 yılında Bilecik’te ortaokula başlayan Süreya, babasının yeniden evlenmesi ve üvey annesiyle arasında yaşanan problemler yüzünden parasız yatılı okul sınavına girdi. Böylece Haydarpaşa Lisesi'ni kazandı. Eğitim hayatına parasız yatılı olarak devam etmek zorunda kalan Süreya, bu süreçte başta yalnızlık ve ekonomik zorluklar olmak üzere birçok problemle karşılaştı.

^{Cemal Süreya, AA}.

Eğitim ve Mesleki Kariyeri

1950 yılında Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin Maliye ve İktisat Bölümü’ne girdi ve 1954 yılında mezun oldu. Aynı yıl, Eskişehir Vergi Dairesinde stajyer olarak göreve başlayan Cemal Süreya, stajının ardından Teftiş Kurulu sınavını kazanması sonucu 1955 yılında Maliye Bakanlığında müfettiş yardımcısı olarak başladı. Bu yıldan sonraki kariyeri, çeşitli şehirlerde ve görevlerle devam etti.

1961 yılında Maliye Denetim Usulleri ve İktisadi Devlet Teşekküllerini denetlemek amacıyla Paris’e gönderilmiştir. Bir yılın ardından Türkiye'ye dönerek Kars’tan Çanakkale’ye kadar birçok şehirde teftiş turnesine çıkmıştır. 1964 yılına gelindiğinde ise İstanbul’a atanmıştır.

1965 yılında edebiyat çalışmalarına daha fazla zaman ayırmak amacıyla memuriyetten istifa etti. Ancak 1971 yılında maddi sıkıntılar ve 12 Mart Muhtırası nedeniyle yeniden devlet memurluğuna döndü. 1982 yılına kadar İstanbul Darphane ve Damga Matbaası Müdürlüğü, Tetkik Kurulu Üyeliği, Kültür Kurulu Üyeliği gibi çeşitli yüksek görevlerinin ardından 1982 tarihinde devlet memurluğundan emekli oldu.

Devlet memurluğu haricinde ölümüne kadar birçok dergi, gazete ve ansiklopedilerin editörlük ve redaktörlük görevlerini üstlenen Cemal Süreya, uzun yıllar yayın dünyasının içinde yer almıştır.

Edebi Hayatı

Cemal Süreya, şiire lise yıllarında aruz ölçüsüyle yazdığı denemelerle başladı. İlk şiiri "Şarkısı-Beyaz" 1953 yılında Mülkiye dergisinde yayımlandı. İlk şiir kitabı "Üvercinka ise 1958 yılında yayımlandı. Bu eserle Türk şiirinde adını duyurmaya başlayan Süreya, İkinci Yeni hareketinin öncü şairlerinden biri olarak tanındı. Şiirlerinde erotizm, ironi, mizah ve toplumsal eleştiriyi harmanladı. Özellikle modernist üslubu ve özgün dil kullanımı ile dikkat çekti.

Şiirlerinde anlamdan çok çağrışıma ve imgeler dünyasına önem vermiştir. Klasik anlatım kalıplarını reddederek özgün bir şiir dili geliştirmiştir. Şiirlerinde kelimeler arasındaki alışılmadık ilişkileri ve ironiyi sıkça kullanmıştır.

“Cemal Süreya, çıkardığı Papirüs dergisiyle İkinci Yeni hareketinin toplayıcısı oldu. Cemal Süreya’nın kendine has bir dil oluşturduğu görülmektedir. Bu dili yaratırken halk deyimlerinden yararlanmıştır. Açık veya kapalı bütün şiirleri anlam yüklüdür. Şiirin belli kalıplara hapsedilerek yazılamayacağını, geleneğin yeterli olmadığını da çok çarpıcı başlıklar taşıyan yazılarında ortaya koydu. (…) Cemal Süreya’nın ilk şiirlerinden sonuncusuna kadar lirizm ve erotizm hâkimdir. Zaman zaman cinsiyet, politika ve yazarın dünya görüşü birleşir.”【1】

Süreya, 1960 yılında "Papirüs" dergisini çıkarmaya başladı. Bu dergide edebi görüşlerini açıklamanın yanı sıra, fikirlerini ortaya koymak için de bir platform oluşturdu. Ayrıca Oluşum, Türkiye Yazıları ve Saçak gibi dergilerde yazılar yazdı; Politika, Aydınlık ve Yeni Ulus gazetelerinde köşe yazıları kaleme aldı.

Eserlerinde toplumsal meseleleri de ironi ve mizah yoluyla işleyen Süreya; şiir dışında deneme, eleştiri ve çeviri alanlarında da önemli eserler verdi. Ayrıca edebiyat dergileri ve ansiklopedilerde aktif olarak çalıştı. Başta Osman Mazlum olmak üzere çok sayıda takma ad kullanarak yazdığı eserler ve yazılar da bulunmaktadır.

Özel Yaşamı ve Evlilikleri

Cemal Süreya, hayatı boyunca dört kez evlenmiş ve çeşitli aşk ilişkileri yaşamıştır. İlk evliliğini, ortaokul yıllarında tanıştığı Seniha Nemli ile yapmış, bu birliktelikten Ayçe adında bir kızı dünyaya gelmiştir. Ancak ilişkileri zamanla bozulmuş, uzun süren ayrılıklar ve hukuki süreçlerin ardından boşanmışlardır. Bu dönemde "Üvercinka" adını verdiği bir kadınla da kısa süreli bir ilişki yaşamıştır. 1961’de Suna Lokman ile nişanlanmış ancak Paris’e gitmesi nedeniyle bu nişan evlilikle sonuçlanmamıştır. 1964’te Tomris Uyar ile ilişki yaşamış, ancak birliktelikleri 1966’da sona ermiştir. Aynı yıl Zühal Tekkanat ile tanışmış, 1967’de onunla evlenmiş ve bu evlilikten Memo Emrah adında bir oğlu olmuştur. Ancak çift, zamanla anlaşmazlıklar yaşamış ve Süreya, 1975’te Tekkanat’tan ayrılarak aynı yıl Güngör Demiray ile evlenmiştir. Fakat bu evlilik sadece on ay sürmüş ve kısa süre sonra sonlanmıştır. 1976’da tekrar Tekkanat ile nişanlansa da 1977’de ilişkileri tamamen bitmiştir. 1980’de tanıştığı ve “Bayan Nihayet” diye hitap ettiği Birsen Sağnak, onun son eşi olmuş ve Süreya hayatının geri kalanını bu evlilik içinde geçirmiştir.

^{Cemal Süreya - TRT Haber}

Son Yılları ve Ölümü

Son yıllarını ekonomik zorluklar içerisinde geçiren Cemal Süreya, hayatının son yıllarında çeşitli sağlık problemleri yaşadı. 1982 yılında kalp spazmı rahatsızlığını geçirdi. Şair, 6 Ocak 1990 yılında kalp krizi geçirdi ve İstanbul'da, 9 Ocak 1990 tarihinde, şeker koması sonucu yaşamını yitirdi.

Cenazesi 11 Ocak 1990'da, Beyoğlu’nda bulunan Kulaksız Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Eserleri ve Ödülleri

Şiir Kitapları:

• Üvercinka (1958)
• Göçebe (1965)
• Beni Öp Sonra Doğur Beni (1973)
• Sıcak Nal (1988)
• Güz Bitiği (1988)
• Sevda Sözleri (Toplu Şiirler, 1990).

Düzyazı Kitapları:

• Şapkam Dolu Çiçekle (1976)
• Günübirlik (1982)
• Onüç Günün Mektupları (1990)
• Uzat Saçlarını Frigya (1992)
• Folklor Şiire Düşman (1992)
• Aydınlık Yazıları / Paçal (1992)
• Oluşum’da Cemal Süreya (1992)
• Papirüs’ten Başyazılar (1992)
• Toplu Yazılar I (2000)
• Toplu Yazılar II (2005)
• Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi (Çocuklar için, 1993)
• Güvercin Curnatası (Söyleşi, 1993)

Antoloji Kitapları:

• Mülkiyeli Şairler (1996)
• Yüz Aşk Şiiri (1967)

Çeviri Kitapları:

• Yürek Ki Paramparça (1995)

Ödülleri:

• 1966 Türk Dil Kurumu Ödülü
• Yeditepe Şiir Ödülü (Üvercinka)
• Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü (Göçebe)
• Behçet Necatigil Şiir Ödülü (Sıcak Nal, Güz Bitiği)