Cenkname ismiyle anılan eserler, ağırlıklı olarak Hz. Ali'nin şahsiyeti etrafında teşekkül etmiş metinlerdir. Hz. Ali Cenknameleri aslında İslam ordularının Irak, Suriye, İran, Türkistan ve Afrika'yı fetihleri sırasında yaşanan olayları efsanevi bir şekilde yeniden kurgulayarak özellikle Hz. Ali'yi ana kahraman halinde merkeze alarak aktaran anlatılardır. Bu eserler, farklı edebiyat tarihi çalışmalarında; dinî kahramanlık hikâyeleri, dinî destanlar, destanî hikâyeler olarak değerlendirilmiştir. XIII. asırdan itibaren telif edilmeye başlandığı bilinen cenknamelerin, ilk örnekleri manzum olmakla birlikte; özellikle XV. yüzyıldan itibaren halk hikâyesi formunda mensur örnekleri de yaygınlaşmıştır.
Anadolu sahası İslamî dönem destanları arasında; Hz. Ali Cenknâmeleri ve Battalnâme halk arasında ayrı bir yere sahip olmuştur. Özellikle bu iki eser, asırlar boyunca çeşitli coğrafyalarda halkın farklı kesimlerine hitap etmiş, çeşitli ortamlarda okunmuş ve dinlenmiş, dilden dile aktarılmış; okunmaları toplumun geniş kesimleri için bir nevi yaygın eğitim vazifesi görmüş eserlerdir. Bu doğrultuda özellikle İslam'ın Türkler arasında yayılmaya başladığı erken dönemlerde; popüler dinî destan ve hikâyeleri anlatan "şeyyad, kussas, kıssahan veya meddah" adı verilen kişilerin, okuma yazması olmayan halk kitleleri için bir anlamda öğretici konumunda olduğu söylenebilir. Medrese öğretimi görmüş âlimler içerisinde de bu tür destanî eserler yazan kişilerin olduğunu da belirtmek gerekir. Anadolu'da ilk cenkname yazanlardan biri olan Dursun Fakih'tir (ö. 1326'dan sonra), İslamî ilimlerde eğitim almış olan Dursun Fakih; Osmanlı Devleti'nin kuruluş sürecinde Osman Gazi'nin çevresindeki önemli dinî ve siyasî şahsiyetlerden biridir. Dursun Fakih'in yazdığı Cumhurnâme ve Gazâvât-ı Râsûlullâh gibi cenknamelerin geniş kitlelere İslamî bir bilinç aşılama; gaza, cihat ve nizâm-ı âlem heyecanını diri tutma gibi işlevlere sahip olduğu görülmektedir.
Hz. Ali Cenknâmeleri'nin bu toplumsal eğitim ve ideal aşılama işlevi, asırlar boyunca devam etmiş ve XX. yüzyılda da halk arasında köy odalarında, kahvehanelerde, ekâbir konaklarında yaygın olarak okunmuştur.
Çağdaş çocuk edebiyatı çalışmalarında; masallar, destanlar ve halk hikâyeleri gibi geleneksel ürünler, önemli birer kaynak olarak değerlendirilmiş, uyarlamaları yapılmış ve bugün de yapılmaya devam edilmektedir. Bu doğrultuda, özellikle mensur Hz. Ali Cenknâmeleri çocuk ve gençlik edebiyatı alanında önemli imkânlara sahiptir.
Cenknamelerde; dostluk, adalet, merhamet, mertlik, misafirperverlik, nezaket, cesaret, cömertlik, iffet, verdiği söze sadık olmak, iyilik yapmak, mazluma yardım etmek, haksızlıklara karşı çıkmak, yapılan iyiliğin kıymetini bilmek ve vefa göstermek, aile bağlarını korumak, büyüğü saymak, çocukları sevmek, eğitimin önemi gibi insanî ve kültürel değerler de yaygın olarak işlenip aktarılmıştır. Aktarılan bu değerlerle birlikte; cenknamelerdeki hikâyelerde gazi tipinin temsilcisi ve taşıyıcısı olan kahramanların da örnek olarak çocukların karakter eğitimi ile duygusal gelişimi açısından önemli etkisinin olacağını söylemek mümkündür. Hikâyelerdeki şahıs/varlık kadrosu, mekân tasarımı, olay kurgusu da zengin özelliklere sahiptir ve bütün bu unsurlar genellikle hayalî/masalsı unsurlarla desteklenmiştir. Bu açıdan bakıldığında da Hz. Ali Cenknâmeleri'nin çocukların ilgisini çekebilme ve hayal gücüne hitap etme açısından önemli imkânlara sahip olduğu görülmektedir.
Cenknamelerdeki hikâyelerde; İslam'ın inanç, ibadet ve ahlak esasları da sık sık vurgulanmakta ve hikâyelerdeki olayların doğal akışı sırasında dinî içerik de aktarılmaktadır. Cenknamelerdeki bu dinî özün mezhepler arası farklılıkları öne çıkarmadan tarafından kabul görecek mahiyette işlenmiş olması önemlidir. Bununla birlikte hikâyelerdeki olaylarda çok yaygın olmamakla birlikte, özellikle halk kültürü kaynaklı bazı unsurların da yer aldığı örneklere rastlanmaktadır.
Hikâyelerde mazlumlara yardım etmenin, haksızlıklara engel olmanın ve İslam'ın yayılmasının önündeki engelleri kaldırmanın bir aracı olarak "cihat ve gaza" kavramları önemli bir yere sahiptir. Hikâyelerin kurgusunda; savaşların ve çatışmaların genel olarak meşru bir sebebe dayandırılmasına önem verildiği görülmektedir. Ancak kimi hikâyelerde yine yaygın olmamakla birlikte; tarihî gerçeklikle ve savaş söz konusu olduğunda İslam'ın koyduğu hukukî ve ahlakî temel ilkelerle çelişen bazı unsurların da bulunduğu görülmektedir. Bu sebeple çocukların duygusal gelişimi ve karakter eğitimi açısından için bir uyarlama yapılacağı zaman, bu tür unsurların da adalet, merhamet, insan onuruna saygı ve İslam'ın bu konuda koyduğu hukukî ve ahlakî temel esaslar göz önüne alınarak kurgulanmasının önemi eğitimciler tarafından hatırlatılmıştır.