Cevher Dudayev (1944-1996), Çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti’nin bağımsızlık mücadelesinde sembol olmuş Çeçen lider ve Sovyet Hava Kuvvetleri'nde tümgenerallik yapmış askerî kişilik.
Erken Yaşam ve Sürgün Yılları
Şubat 1944 tarihinde, Çeçenistan'ın Yalharoy köyünde Musa ve Rabiat Dudayev çiftinin on üçüncü çocuğu olarak doğdu. Henüz kundaktayken Şubat 1944 tarihinde Josef Stalin’in emriyle gerçekleşen büyük Çeçen sürgünü sırasında ailesiyle birlikte Kazakistan'a gönderildi ve çocukluk yıllarını Çimkent şehrinde, kıtlık ve zorlu koşullar altında geçirdi. 1957'de Sovyetler Birliği’ni yöneten Nikita Kruşçev’in kararı sonrası ailesiyle birlikte Çeçenistan'a döndü ve Grozni’ye yerleşti.
Cevher Dudayev - Haberhergün
Eğitim Hayatı ve Askerî Kariyeri
Eğitim hayatına Vladikafkas’taki Kuzey Osetya Devlet Üniversitesi’nde Fizik-Matematik Bölümüyle başladıysa da askeri kariyer yapmak üzere Moskova’nın güneydoğusundaki Tambov Askeri Havacılık Okulu'na geçti ve buradan savaş pilotu olarak mezun oldu. Daha sonra, 1971-1974 yılları arasında Sovyetler Birliği'nin prestijli Gagarin Hava Kuvvetleri Akademisi'nde eğitim alarak birinci sınıf pilot ve mühendis unvanını kazandı.
Askerî kariyerinde hızla yükselen Dudayev, Sovyet Hava Kuvvetleri'nde tümgeneral rütbesine ulaşarak Stratejik Hava Kuvvetleri'nde tümen komutanlığı yapan ilk Müslüman oldu. Dönemin SSCB hükümeti tarafından toplamda 12 madalya ile ödüllendirildi. Afganistan'daki Sovyet müdahalesinde görev yaptığına dair iddialar bulunmakla birlikte, Dudayev bu suçlamaları reddetti.
Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecindeki birçok ülkede bağımsızlık hareketleri başlamıştır. Bu süreçte Baltık ülkelerinde isyanın başlamasıyla Cevher Dudayev, 1989 yılında Estonya'daki stratejik hava kuvvetleri filoları komutanlığındaki görevi sırasında, Estonya halkının bağımsızlık taleplerine sempatiyle yaklaşarak Sovyet yönetiminin baskı emirlerini uygulamayı reddetti ve bu nedenle Estonya'da bir kahraman, Moskova'da ise "Asi General" olarak anılmaya başlandı. Dudayev, Moskova yönetimi tarafından ceza olarak Estonya'dan Grozni'ye sürüldü.
Aile Hayatı
Cevher Dudayev, 1969 yılında ressam ve yazar olan Alla Dudayeva ile evlendi. Bu evliliklerinden 1970 yılında ilk oğlu Ovlur, 1973 yılında kızı Daana ve 1983 yılında ikinci oğlu Degi dünyaya geldi.
Bağımsızlık Mücadelesi ve Siyaset
1990 yılının Kasım ayında ordudaki görevinden istifa eden Dudayev, Çeçen Halkı Milli Kongresi’ne davet edildi. Bu davete iştirak eden Dudayev, Çeçenistan'ın bağımsızlık mücadelesine katıldı. Ardından Çeçen Halkı Milli Kongresi'nin başkanlığına seçildi ve Ağustos 1991’de gerçekleşen darbe girişimi sonrasında, Moskova yanlısı Çeçen-İnguş hükümetini devirerek geçici hükümetin başına geçti.
27 Ekim 1991 tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini %85 gibi büyük bir oy oranıyla kazanarak ülkesinin bağımsızlığını ilan etti ve bağımsız Çeçen İçkerya Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı oldu.
Cevher Dudayev - GZT
Rusya ile Çatışma ve Direniş
Dönemin Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Dudayev'in bağımsızlık kararını tanımadı. Dudayev Rusya ile olan anlaşmazlıkları siyasi yollarla çözmeye çalışsa da Rusya bu çağrılara cevap vermedi.
11 Aralık 1994'te Rusya, Çeçenistan'a askerî müdahale başlattı. Rus ordusunun Grozni'yi kısa sürede ele geçirme planlarına rağmen savaş iki yıl sürdü. Dudayev’in komuta ettiği direnişçiler uzun süre mücadele etti ve gerilla taktiklerini kullanarak Rus ordusuna ciddi kayıplar verdirdi.
Ölümü ve Mirası
Cevher Dudayev, görevi sürecinde birçok kez çeşitli suikastlara maruz kalsa da hepsinden sağ kurtuldu. Ancak 21 Nisan 1996 tarihinde Çeçenistan’ın başkenti Grozni’nin 35 kilometre güneybatısında bulunan Gekhi-Çu köyünde, bir uydu telefonuyla yaptığı görüşme sırasında Rus güvenlik güçleri tarafından konumunun tespit edilmesi sonucu düzenlenen lazer güdümlü füze saldırısıyla 52 yaşında hayatını kaybetti.
Dudayev, güçlü liderlik özellikleri, kararlılığı ve halkına olan bağlılığıyla biliniyordu. Dudayev’in vefatı sonrası Çeçen direnişi devam etmiş ve 1997 yılında gerçekleşen Hasavyurt Anlaşması ile Çeçenlerin lehine 1. Rus-Çeçen savaşı son bulmuştur.
Ölümünün ardından Çeçen İçkerya Cumhuriyet’inin başına Zelimhan Yandarbiyev geçti. Ülkenin başkenti olan Grozni, Cevher Dudayev’in anısına “Caharkale” olarak değiştirildi. Ancak Çeçenistan’ın ilerleyen yıllarda 2. Rus-Çeçen savaşını yaşaması ve devamında yaşanan olaylar neticesinde Çeçenistan’ın tekrardan Rusya’ya bağlı bir ülke olması nedeniyle başkent, tekrar Grozni ismine döndü.
