Çin Yeni Yılı veya Bahar Festivali, geleneksel Çin ay-güneş takvimine göre yeni yılın başlangıcını kutlayan bir festivaldir. Çin kültüründe en değerli bayramlardan biri olarak kabul edilen bu festival, 2024 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafından İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası listesine dahil edilmiştir. Çin Yeni Yılı, kışın sonunu ve baharın gelişini simgeler. Festival, Çin Yeni Yılı arifesinden (yılın ilk gününden önceki akşam) başlayarak yılın 15. gününde yapılan Fener Festivali'ne kadar devam eder. Bu özel gün, 21 Ocak ile 20 Şubat arasında görünen yeni ayla başlar.
Çin Yeni Yılı, birçok mit ve gelenekle bağlantılıdır. Festival, başlangıçta tanrıları ve ataları onurlandırma amacıyla yapılmıştır. Çin’de, Yeni Yıl kutlamaları ile ilgili farklı bölgelerde farklı gelenekler ve görenekler bulunmaktadır. Yılbaşı gününden önceki akşam, Çinli aileler bir araya gelir ve geleneksel bir araya gelme yemeği düzenler. Aileler, evlerini iyice temizler ve kötü şansın evden çıkması için sembolik olarak süpürürler. Evlerin kapıları ve pencereleri, genellikle kesilmiş kırmızı kağıtlar ve beyitlerle süslenir, bu da şans, zenginlik ve uzun ömrü simgeler. Kutlamalar, havai fişekler yakmak ve kırmızı zarflar içinde para vermek gibi geleneksel etkinlikleri içerir.
Çin Yeni Yılı, özellikle Güneydoğu Asya ülkelerinde, Singapur, Brunei, Kamboçya, Endonezya, Malezya, Myanmar, Filipinler ve Tayland gibi Denizaşırı Çinli nüfusa sahip bölgelerde resmi tatil olarak kutlanır. Ayrıca, Çin Yeni Yılı; Avustralya, Kanada, Fransa, Yeni Zelanda, Peru, Güney Afrika, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde de önemli bir kültürel etkinlik haline gelmiştir. Çin Yeni Yılı, Tibet'teki Losar, Vietnam'daki Tết, Kore'deki Seollal, Japonya'daki Shōgatsu ve Ryukyu Yeni Yılı gibi Ay Yeni Yılı kutlamalarını da etkilemiş ve bu geleneklerin yayılmasında etkili olmuştur.
2025 Çin Yeni Yıl Festivali (Fotoğraf: Pritam Sarkar, flickr.com)
Çin Ay-Güneş Takvimindeki Tarihler
Çin takvimi, hem ayın hem de güneşin hareketlerine dayalı bir takvimdir. Bu takvimde Çin Yeni Yılı, her yıl 21 Ocak ile 20 Şubat arasında bir tarihe denk gelir. Bu tarih, her yıl değişir çünkü ay takvimiyle hesaplanan Çin Yeni Yılı, Batı takvimine göre sabit bir tarihe sahip değildir. Bu yılbaşı, 15 günlük kutlamalarla devam eder ve her yıl farklı bir tarihe denk gelir. Bu nedenle, Çin Yeni Yılı'nın ne zaman olduğunu bilmek için Çin ay takvimine bakmak gerekmektedir. Ay takviminde her yıl bir hayvanı ifade eder ve her 12 yılda bir tekrar bu hayvanlar tekrarlanır. 12 hayvan sırasıyla; fare, öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, keçi, maymun, horoz, köpek ve domuzdur.【1】
Tarihçe
Çin Yeni Yılı'nın kökeni binlerce yıl öncesine, Çin'in eski dönemlerine dayanır. Geleneksel olarak, Çin Yeni Yılı'nın başlangıcı, halk arasında "Nian" adlı kötü bir canavardan korunmak için yapılan ritüellerle ilişkilendirilir. Efsaneye göre Nian, evlere zarar vermek ve insanları korkutmak için ortaya çıkıyordu ancak, insanlar kırmızı renk, gürültü ve ateşle Nian'ı kovmayı başarmışlardı. Zamanla, bu ritüeller yılbaşı kutlamalarına dönüşmüş ve bugünkü halini almıştır.
İlk kutlamalar, sonbaharda yapılan hasat şükran törenleriyle ilişkilidir. Batı Zhou dönemi (MÖ 1045 - MÖ 771) Çin halkı, Klasik Şiir’de yer alan bir şiire göre, sonbaharda, darı yığınlarını temizleyip misafirlere şarap ikram etmek gibi geleneklerle yılın sonunu kutlamışlardır. Bu dönemdeki kutlamaların, Çin Yeni Yılı’nın erken prototiplerinden biri olduğu düşünülmektedir.
Çin Yeni Yılı'na dair ilk yazılı kayıtlar, Savaşan Devletler dönemi (MÖ 475 - MÖ 221) tarihlerine uzanır. Lüshi Chunqiu (MÖ 239 yılında yazılan ansiklopedik Çin klasik metni) adlı eserde, Qin eyaletinde yılın son gününde gerçekleştirilen "Büyük Nuo" adlı hastalık kovma ritüelinden bahsedilmektedir. Bu ritüel, Qin’in birleşmesiyle daha geniş bir alana yayılmıştır ve evlerin temizlenmesi geleneğine dönüşmüştür.
Han hanedanlığı (MÖ 202 - MS 220) döneminde Çin Yeni Yılı kutlamalarının resmi biçimi kaydedilmiştir. Han agronomisti Cui Shi'nin yazdığı Simin Yueling adlı eserde, ilk ayın başlangıcı olan Zheng Ri’de, atalara tapınma ve aile içi kutlamaların yapıldığı belirtilmiştir. Bu gelenek, günümüze kadar devam eden bir uygulama haline gelmiştir ayrıca bu dönemde, insanlar birbirlerine mutlu yıllar dilemek amacıyla ev ziyaretleri de gerçekleştirmiştir.
Jin hanedanlığı (266-420) döneminde, gece boyunca süren Yılbaşı Gecesi kutlamaları başlamıştır. Bu kutlamalar, Fengtu Ji adlı eserde "Shousui" olarak tanımlanmış ve yılın sonunu tüm gece boyunca birlikte geçirme geleneği olarak yerini almıştır. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde de, erken sabah saatlerinde bambu yakma uygulaması yaygınlaşmış, bu uygulama kötü ruhları kovmak amacıyla yapılmıştır.
Tang hanedanlığı (618–907) döneminde ise, Bai Nian Tie (Yeni Yıl Tebrik Kartları) gönderme geleneği başlamıştır. İmparator Taizong’un, altın yapraklara yazdığı kutlamalar, halk arasında da popülerleşmiş ve zamanla Xuan kağıdı kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca, bu dönemde patlayan bambu gelenekleri, barutun icadıyla birlikte havai fişeklere dönüşmüştür. Barutla yapılan havai fişekler, yine kötü ruhları kovma amacı taşımaktadır.
İki dizeden oluşan beyitlerin yazıldığı kağıtlar. Genellikle Çin özdeyişleri ve iyi dilekler yazılır. (Fotoğraf: Yuwei Shaw, unsplash.com)
Song hanedanlığı döneminde, yeni yıl kutlamalarında geleneksel olarak çocuklara "yaşa göre para" verilmiştir. Ayrıca, yılbaşı günü yenilen jiaozi (mantı) ve nian gao (yıl keki) gibi yiyecekler, zenginlik ve şans simgesi olarak kabul edilmiştir. Bu kutlamalar, Yuan ve Ming hanedanlıklarında da devam etmiş, insanlar akrabalarına bu tür geleneksel yiyecekler hediye etmişlerdir.
Qing hanedanlığı döneminde ise, "Ya Sui Qian" olarak bilinen Yeni Yıl Parası uygulaması halk arasında yaygınlaşmıştır. Ayrıca, bu dönemde çocuklara kırmızı iplerle bağlanmış paralar verilmiştir. Bu gelenekler, günümüzde hâlâ Çin Yeni Yılı kutlamalarında devam etmektedir.
1928'de Kuomintang hükümeti Çin Yeni Yılı'nı 1 Ocak'ta kutlama kararı almış olsa da, bu karar halk arasında büyük muhalefetle karşılaşmış ve uygulanmamıştır. 1967’de Çin’de Kültür Devrimi sırasında Çin Yeni Yılı kutlamaları yasaklanmış, ancak 1980'de geleneksel kutlamalar yeniden başlatılmıştır.
Şenlikler
Çin Yeni Yılı, 15 gün süren büyük bir şenlik olarak kutlanır. Bu süre zarfında, aileler bir araya gelir, çeşitli geleneksel etkinlikler düzenler ve halk dansları, ateşli havai fişekler gibi gösteriler yapılır. En dikkat çekici geleneksel etkinliklerden biri, "Aslan Dansı" ve "Ejderha Dansı"dır. Bu danslar, yeni yılın bereket ve şans getirmesini simgeler. Ayrıca, bu dönemde sokaklarda büyük geçit törenleri yapılır, kırmızı zarflar içinde para hediye edilir ve geleneksel yemekler hazırlanır.
Çin Yeni Yılı Arifesi
Çin Yeni Yılı Arifesi, Çin Yeni Yılı’ndan önceki akşam, büyük bir kutlama ve geleneksel ritüellerle geçer. Bu gece, Çinli aileler için yılın en önemli akşam yemeklerinden biridir ve genellikle özel et yemekleri ve Yeni Yıl için sunulan adaklardan oluşan bir ziyafet ile kutlanır. Bazı aileler, yılın ilk tütsüsünü yakarak, başarı ve mutluluk için dua etmek amacıyla gece yarısından önce yerel tapınakları ziyaret ederler. Eskiden olduğu gibi, kötü ruhları uzaklaştırmak için havai fişekler de patlatılır.
İlk Gün
Çin Yeni Yılı'nın ilk gününde, geleneksel olarak aile üyeleri, yaşlılara saygı göstermek amacıyla ziyaretlerde bulunurlar. Lai see (angpow veya hongbao) adı verilen kırmızı zarflarda çocuklara ve genç aile üyelerine nakit para verilir. Bu, zenginlik ve sağlık dileğiyle yapılan bir hediyeleşme ritüelidir. Ayrıca, evli olan aile üyeleri de birbirleriyle mutlu yıllar dilekleriyle portakal ya da mandalina takas ederler. Lai see içinde yer alan paranın genellikle 8 ile biten bir rakamda olması tercih edilir, çünkü bu rakam, fa (zenginlik) kelimesinin sesine benzerlik gösterir. 4 sayısı ise, ölüm anlamına geldiği için şanssız sayılır.
İkinci Gün
İkinci gün, kāinián (yılın başlangıcı) olarak bilinir ve geleneksel olarak evli kızların ailelerine ziyaretlerde bulunduğu bir gündür. Ayrıca, Zenginlik Tanrısı'na kurban sunma ve dua etme ritüelleri de bu günde yaygındır.
Üçüncü Gün
Üçüncü gün, Chìkǒu (Kırmızı Ağız) veya Chigou Günü olarak adlandırılır. Bu gün, özellikle misafir kabul etmenin uğursuz sayıldığı bir gündür. Bunun yerine, ev halkı, kötü ruhları uzaklaştırmak amacıyla kağıt adakları yakar.
Dördüncü Gün
Dördüncü gün, Çin Yeni Yılı'nın kutlamalarına kurumsal "bahar akşam yemeklerinin" eklenmeye başlandığı gündür. İş dünyasında, bu gün iş operasyonlarına dönüş için başlangıç yapılır.
Beşinci Gün
Beşinci gün, Zenginlik Tanrısı'nın doğum günü olarak kabul edilir. Kuzey Çin'de, powu (Jiaozi) yemeği yenir. Bu gün ayrıca, Guan Yu’ya tapınma günüdür. Bu gelenek, özellikle Guan Yu'nun ilahi korumasını almak ve zenginliği sağlamak için havai fişek patlatmayı içerir.
Jiaozi yemeği (Kanesue, flickr.com)
Altıncı Gün
Altıncı gün, At Günü olarak bilinir ve yoksulluk hayaletini uzaklaştırmaya yönelik bir gün olarak kabul edilir. Bu günde, eskiye veda edilip yeni yıla daha bereketli bir şekilde başlanır.
Yedinci Gün
Yedinci gün, Renri (sıradan kişinin doğum günü) olarak bilinir. Bu gün, herkesin bir yaş daha büyüdüğü gündür. Ayrıca, bazı Güneydoğu Asya topluluklarında, yusheng adı verilen çiğ balık salatası yenir ve bu, zenginlik ve refahı simgeler. Budistler için, bu gün etten uzak durulması gereken bir gündür, çünkü bu günde Sakra'nın doğumu anılır.
Sekizinci Gün
Sekizinci gün, Cennetin Hükümdarı Yeşim İmparatoru'nun doğumunun arifesidir. Bu gün, genellikle aile yemeği düzenlenen bir gündür. Ayrıca, işverenler çalışanlarına teşekkür etmek için öğle yemeği veya akşam yemeği düzenlerler.
Dokuzuncu ve Onuncu Gün
Dokuzuncu gün, Cennetin Yeşim İmparatoru'nun doğum günü olarak kutlanır ve birçok kişi, Tanrı'ya dua ederek şükranlarını sunar. Onuncu gün, Yeşim İmparatoru'nun doğum günü olarak kabul edilir ve genellikle dua ve şükür ritüelleriyle kutlanır.
On Beşinci Gün: Fener Festivali
Çin Yeni Yılı’nın son günü, Fener Festivali olarak bilinir. Bu günde, tangyuan (pirinç köfteleri) yenir ve fenerler taşınarak sokaklarda yürünür. Fener Festivali, Çin Yeni Yılı kutlamalarının sona erdiği gündür. Bu gün, romantik kutlamalarla da ilişkilidir. Özellikle bekarlar, mandalina ve portakal kabuklarına iletişim bilgilerini yazarak bir nehre bırakırlar ve ardından diğer kişiler bu kabukları toplar. Bu, potansiyel aşk hayatlarının bir göstergesi olarak kabul edilir.
2018 Fener Festivali (Fotoğraf: Thomas Despreyroux, unsplash.com)
2019 Fener Festivali (Fotoğraf: Rick Woehrle Photography, flickr.com)
Asya Ülkelerindeki Şenlikler
Çin Yeni Yılı, yalnızca Çin'de değil, Asya'nın farklı ülkelerinde de büyük bir coşku ile kutlanır. Bu kutlamalar, her ülkenin kültürel ve dini inançlarına göre şekillenir, ancak temel olarak Çin'in geleneksel unsurlarını yansıtır.
Kore
Kore'de Çin Yeni Yılı, "Seollal" adıyla bilinir ve Koreliler, atalarına saygı göstermek amacıyla aileleriyle birlikte toplanır. Seollal'da, geleneksel yemekler yenir ve çeşitli oyunlar oynanır. Kore'deki Seollal kutlamaları, aile bağlarını güçlendiren ve geçmişe olan saygıyı pekiştiren bir anlam taşır.
Japonya
Japonya'da, Çin Yeni Yılı, özellikle Japon Zodyağı'nda yer alan bazı geleneklerle kutlanır ancak Japonlar, Çin Yeni Yılı'nı Batı takvimi ile kutladıkları için, Japonya'daki kutlamalar Çin'e göre daha farklıdır. Japonya'da, Çin Yeni Yılı, geleneksel olarak "Shogatsu" adıyla anılır.
Tayvan
Tayvan'da, Çin Yeni Yılı'nın kutlanması oldukça geniş bir yer tutar. Tayvanlılar, Çin Yeni Yılı'nda ailelerini ziyaret eder, büyük yemekler düzenler ve tapınaklara giderek şans dileklerinde bulunurlar. Tayvan'da ayrıca, bu dönemde "Çin Yeni Yılı Pazarı" adı verilen büyük alışveriş etkinlikleri düzenlenir.
Malezya ve Singapur
Malezya ve Singapur’da Çin kültürünün etkisi büyüktür. Kırmızı zarflar, geleneksel danslar, ateşli havai fişek gösterileri ve çeşitli festivaller düzenlenir. Özellikle Malezya'da, Çin Yeni Yılı tatili boyunca sokaklar rengarenk ışıklarla süslenir.
2021 Singapur sokak süslemeleri (Fotoğraf: Jeyakumaran Mayooresan, unsplash.com)
Tayland
Tayland'da, Çin Yeni Yılı, "Songkran" adıyla bilinen yılbaşı kutlamalarının hemen öncesinde, büyük bir coşku ile yapılır. Tayland'da bu dönemde, Çinlilerin yerleşik olduğu bölgelerde Çin mutfağına ait yemekler yapılır, geleneksel kutlamalar ve sokak gösterileri düzenlenir.
