Çubuk-1 Barajı, Türkiye Cumhuriyeti döneminde inşa edilen ilk betonarme barajdır. Ankara'nın kuzeyinde Çubuk Çayı üzerinde kurulmuş olan baraj, hem başkentin içme suyu ihtiyacını karşılamak hem de tarımsal sulama, sel kontrolü ve rekreasyon amaçlı kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
Çubuk-1 Barajı (AA)
Tarihçe
Cumhuriyet’in ilk yıllarında hızla artan Ankara nüfusunun içme suyu gereksinimi karşısında dönemin yöneticileri kalıcı çözümler üretme arayışına girmiştir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yönlendirmesiyle Çubuk Çayı üzerine baraj kurulması kararlaştırılmış, ilk etüt çalışmaları 1927 yılında yapılmıştır. 1929’da açılan ihaleyi Fomsis Ltd. Şirketi kazanmış; inşaat 1930 yılında başlamış ve 1936 yılında tamamlanmıştır. Açılış, 3 Kasım 1936 tarihinde Başbakan İsmet İnönü başta olmak üzere devlet erkânının katıldığı törenle gerçekleştirilmiştir.
Barajın inşasında zaman zaman yurt dışından teknik ekipman desteği alınmış, özellikle Almanya’dan getirilen araç gereçlerle çalışmalar yürütülmüştür. Projenin müşavirliğini Alman inşaat mühendisi Prof. Dr. Walther Kunze üstlenmiştir.
Mustafa Kemal Atatürk Çubuk-1 Barajını Gözlemlerken (AA)
Teknik Özellikler
Barajın gövdesi beton ağırlık baraj tipindedir. Temelden yüksekliği 58 metre, kret kotu 908,61 metre, kret uzunluğu ise 250 metredir. Gövde hacmi 120.000 metreküp olarak inşa edilmiştir. Su toplama alanı yaklaşık 700 kilometrekare olup, baraj gölü 1,2 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Göl uzunluğu 6,5 kilometredir. Normal su kotu 906,61 metredir ve depolama kapasitesi 5,6 hektometreküptür. Barajdan yıllık ortalama 3 hektometreküp içme suyu temin edilmiştir. Savak tipi kapaklıdır ve taşkın suyun kontrollü şekilde tahliyesi amacıyla tasarlanmıştır.
İşlev ve Kullanım
1936’dan 1994 yılına kadar Ankara’nın içme suyu ihtiyacını karşılayan baraj, aynı zamanda tarımsal sulama ve sel baskınlarının önlenmesi amacıyla da kullanılmıştır. Baraj çevresi, 50-55 hektarlık alanda dikilen çam, akasya, kavak ve çeşitli ağaçlarla mesire alanı hâline getirilmiş, Atatürk’ün dinlenmesi için bir köşk inşa edilmiştir. 1994 yılında, Çubuk Çayı’na ilçenin kanalizasyonunun ve çevredeki besi çiftliklerinin atıklarının akıtılması sonucu oluşan dip çamuru ve kirlilik nedeniyle işlevini yitirmiştir.
Yeniden İşlevlendirme Süreci
Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından 2020 yılında başlatılan çalışmalar kapsamında dip çamuru temizliği yapılmış ve baraj 2021 yılında yeniden su tutmaya başlamıştır. Bu tarihten itibaren barajdan temin edilen su, içme suyu amacıyla kullanılmamakta; yalnızca tarımsal sulama ve peyzaj alanlarının sulanması amacıyla değerlendirilmektedir. Dolusavak ve dipsavak kotları arasında yaklaşık 7 milyon metreküplük su hacmi hedeflenmiştir.
Anı ve Sosyal Değer
Baraj, Cumhuriyet’in ilk büyük altyapı projelerinden biri olması nedeniyle dönemin kentleşme politikaları açısından önem taşımaktadır. İnşaat sürecine Atatürk’ün doğrudan ilgisi, yapının siyasal tarih içindeki yerini belirginleştirmiştir. 1941 yılında işletme yetkisi Nafia Vekâleti’nden Ankara Belediyesi’ne devredilmiştir. Atatürk’ün 7 Mayıs 1938 tarihinde gerçekleştirdiği son ziyaretin ardından, dinlenme köşkü idari yapı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Baraj çevresi günümüzde hâlen rekreasyon ve kırsal kullanım alanı olarak değerlendirilmektedir.
Mustafa Kemal Atatürk Çubuk-1 Barajı Üzerinde (AA)
