Korsanlık ve deniz haydutluğu, tarih boyunca deniz ticaretini etkileyen ve uluslararası hukukun konuları arasında yer alan iki temel olgudur. Her ne kadar bu iki kavram zaman zaman birbirine karıştırılsa da, hem tarihsel hem de hukuki açıdan farklılıklar göstermektedir.

Korsanlık

Korsanlık, tarih boyunca çeşitli devletler tarafından desteklenen veya göz yumulan bir faaliyet olarak ortaya çıkmıştır. Türk Dil Kurumu’na göre korsan, "gemilere saldıran deniz haydudu; deniz hırsızı" olarak tanımlanmaktadır. Ancak tarihsel olarak korsanlık daha çok yasal bir çerçevede gerçekleşmiştir.

Orta Çağ’da korsanlık, devletlerin izniyle yürütülen bir faaliyet olarak kabul edilmiş ve bu amaca hizmet eden şahıslara "ödül avcısı" veya "hükümet korsanı" denmiştir. Örneğin, bir kaptan korsanlık yapmak için bağlı bulunduğu devletin izin belgesini almak zorundaydı. Bu belgeler, korsanlara sadece düşman devletlerin gemilerine saldırı yapma yetkisi veriyordu.

Korsan gemilerinin yapısı hızlı ve manevra kabiliyeti yüksek gemilerden oluşuyordu. Amaç, gemiyi yok etmek değil, yüklerini yağmalamak ve mürettebatını esir almaktı. 1856 Paris Deklarasyonu ile korsanlık yasal dayanağını kaybetmiş ve uluslararası hukukun bir ihlali olarak kabul edilmiştir.

Deniz Haydutluğu

Deniz haydutluğu, korsanlıktan farklı olarak tamamen gayrimeşru bir faaliyettir. Uluslararası Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin (UNCLOS) 101. maddesine göre, deniz haydutluğu "bir geminin mürettebatı veya yolcuları tarafından, açık denizde veya herhangi bir devletin yetki alanı dışındaki bölgelerde, kişisel çıkarlar için yapılan yasa dışı saldırı, alıkoyma veya yağma eylemleri" olarak tanımlanmıştır. Bu tanımda öne çıkan unsurlar şunlardır:

• Hukuka aykırı olma şartı.
• Kişisel çıkar amacı.
• Eylemin iki gemi arasında gerçekleşmesi.
• Olayın açık denizde gerçekleşmesi.

Deniz haydutluğu, genellikle devlet otoritesinin zayıf olduğu veya hiç bulunmadığı Somali gibi bölgelerde görülmektedir. Modern deniz haydutluğu, fidye talepleri, gemi ve yük kaçırma gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Uluslararası Denizcilik Bürosu (IMB) raporlarına göre, deniz haydutları genellikle hızlı botlar ve modern silahlarla donatılmaktadır.

Korsanlık ve Deniz Haydutluğunun Hukuki Farklılıkları

Korsanlık ve deniz haydutluğu arasındaki temel farklar, faaliyetlerin hukuki dayanakları ve meşruiyet seviyesinden kaynaklanmaktadır:

• Korsanlık bir devletin izniyle gerçekleştirilirken, deniz haydutluğu herhangi bir devlet desteği olmaksızın yapılan bir faaliyettir.
• Korsanlık genellikle savaşın bir uzantısı olarak kabul edilmiş, deniz haydutluğu ise tamamen yasa dışı bir faaliyet olarak nitelendirilmiştir.
• Hukuki olarak, korsanlar genellikle "özel izin" belgelerine dayanarak hareket etmiş, deniz haydutları ise herhangi bir hukuki statüye sahip olmamıştır.

Tarihsel Perspektif

Tarih boyunca korsanlık ve deniz haydutluğu çeşitli coğrafyalarda farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. Akdeniz, Karayipler ve Hint Okyanusu gibi stratejik sularda korsanlık faaliyetleri yoğun bir şekilde görülmüştür. Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda Karayip korsanları, Avrupalı devletler tarafından sıkça kullanılmıştır. Ancak modern uluslararası hukukun gelişimiyle birlikte korsanlık, yerini tamamen yasa dışı bir faaliyet olan deniz haydutluğuna bırakmıştır.

Modern Deniz Haydutluğu: Riskli Bölgeler ve Önlemler

Günümüzde deniz haydutluğu, çoğunlukla Somali, Aden Körfezi, Nijerya ve Endonezya gibi bölgelerde yoğunlaşmıştır. Bu bölgelerdeki ekonomik ve siyasi istikrarsızlık, deniz haydutluğunun artmasına neden olmaktadır. Uluslararası Denizcilik Bürosu (IMB) verilerine göre, 2005-2006 yılları arasında dünya genelinde 515 deniz haydutluğu vakası kaydedilmiştir.

Uluslararası toplum, deniz haydutluğuyla mücadele için NATO, AB ve Birleşik Deniz Kuvvetleri gibi çok uluslu deniz güçlerini bölgelerde konuşlandırmıştır. Bunun yanı sıra, 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin 100-107. maddeleri deniz haydutluğu ile mücadele konusunda önemli yasal dayanaklar sunmaktadır.

Türkiye'nin Deniz Haydutluğuyla Mücadelede Katkıları

Türkiye, deniz haydutluğu ile mücadelede aktif bir rol üstlenmektedir. Türk Deniz Kuvvetleri, Birleşmiş Milletler ve NATO çatısı altında Aden Körfezi ve Somali açıklarında deniz haydutluğuna karşı yürütülen çok uluslu operasyonlara katkı sağlamaktadır. Türkiye, 2009 yılında Birleşik Görev Gücü-151'e (CTF-151) katılarak uluslararası deniz güvenliği operasyonlarında önemli bir aktör haline gelmiştir. Türk donanması, bu görev kapsamında ticari gemilerin güvenliğini sağlamış, haydutların saldırılarını önlemiş ve fidye için kaçırılan gemi ve mürettebatın kurtarılmasına destek olmuştur.

Deniz Haydutluğuna Karşı Yürütülen Operasyonlar

Deniz haydutluğuyla mücadele amacıyla uluslararası düzeyde birçok operasyon yürütülmektedir. Bu operasyonların başlıcaları şunlardır:

• NATO Operasyonları: NATO, özellikle Somali açıklarında deniz haydutluğunu önlemek amacıyla "Operation Ocean Shield" gibi misyonlar gerçekleştirmiştir. Bu operasyonlar kapsamında, ticaret gemilerinin güvenliği sağlanmış ve bölgedeki deniz trafiği koruma altına alınmıştır.
• AB Atalanta Operasyonu: Avrupa Birliği tarafından Somali açıklarında yürütülen Atalanta Operasyonu, insani yardım taşıyan gemilerin güvenliğini sağlamak ve ticaret yollarını korumak amacıyla başlatılmıştır.
• Birleşik Deniz Kuvvetleri Operasyonları: CTF-150 ve CTF-151, deniz haydutluğuyla mücadele için oluşturulan çok uluslu görev kuvvetleridir. Bu kuvvetler, riskli bölgelerde devriye gezerek haydutluk faaliyetlerini önlemeyi hedeflemektedir.
• Türk Deniz Kuvvetlerinin Katkıları: Türkiye, NATO ve BM çatısı altında düzenlenen bu operasyonlara aktif olarak katılmış ve haydutların etkisiz hale getirilmesinde kritik rol oynamıştır.