Derinlemesine Pekiştirmeli Öğrenme (Deep Reinforcement Learning, DRL), pekiştirmeli öğrenmenin (Reinforcement Learning, RL) temel ilkelerini derin öğrenmenin (Deep Learning, DL) temsil gücüyle birleştiren bir yapay zekâ yaklaşımıdır. Bu yöntem, bir ajanın bir ortamda deneme-yanılma yoluyla bir eylem politikası öğrenmesini sağlar; ajanın amacı, gelecekteki ödüllerin toplamını en üst düzeye çıkarmaktır. DRL, bu süreci yüksek boyutlu ve karmaşık durum-uzaylarında gerçekleştirmek için derin sinir ağlarını kullanır.
Tarihsel Arka Plan
Pekiştirmeli öğrenmenin kökeni davranışçı psikolojiye ve optimal kontrol teorisine dayanır. Pavlov’un koşullanma deneyleri ve Thorndike’ın "Etki Yasası" RL’nin psikolojik temelini oluştururken, Bellman’ın dinamik programlama çalışmaları ve Markov Karar Süreci (MDP) kavramı modern RL algoritmalarının matematiksel altyapısını oluşturur.
1980’lerden itibaren TD(λ), REINFORCE ve Q-öğrenme gibi temel pekiştirmeli öğrenme algoritmaları geliştirildi. 2013 yılında ise derin Q-ağları (Deep Q-Network, DQN), Atari oyunlarında insan seviyesini aşan performans sergileyerek, derin öğrenmenin pekiştirmeli öğrenme ile birleştiği modern derin pekiştirmeli öğrenme (DRL) dönemini başlattı.
Temel Bileşenler
DRL, dört ana bileşenden oluşur:
- Ajan (Agent): Ortamla etkileşime giren karar verici yapı.
- Ortam (Environment): Ajanın etkileşimde bulunduğu dış dünya.
- Politika (Policy): Belirli bir durumda hangi eylemin seçileceğini belirleyen strateji.
- Ödül (Reward): Ajanın seçtiği eylemlerin başarısını değerlendiren geri bildirim sinyali.
Bu yapı genellikle Markov Karar Süreci (MDP) çerçevesinde modellenir ve bir duruma karşılık gelen ödül beklentisini en üst düzeye çıkaracak optimal politika hedeflenir.
Derinlemesine pekiştirmeli öğrenmenin temel bileşenlerini gösteren temsili bir diyagram
Başlıca Algoritmalar
DRL algoritmaları temel olarak ikiye ayrılır:
- Model-tabanlı (Model-based): Ortamın dinamiklerini öğrenmeye çalışır.
- Model-bağımsız (Model-free): Ortamı doğrudan öğrenmeden ödül temelli strateji geliştirir.
Model-bağımsız yöntemler de ikiye ayrılır:
- Değer-tabanlı: Q-Learning, Deep Q Network (DQN)
- Politika-tabanlı: Policy Gradient, REINFORCE
- Aktör-Kritik (Actor-Critic): PPO, A3C gibi yöntemler, politika ve değer fonksiyonlarını birlikte öğrenir.
Uygulama Alanları
DRL; oyunlar, robotik sistemler, doğal dil işleme ve otonom araçlar gibi çeşitli alanlarda kullanılır:
- Tıbbi Görüntüleme: Lezyon tespiti, kayıt (registration) ve kişiselleştirilmiş modelleme için kullanılmıştır.
- UAV Navigasyonu: Bilinmeyen ortamlarda çarpışma önleme ve otonom seyrüseferde kullanılmıştır.
- Tehlikeli Kaynakların Tespiti: Zehirli gaz gibi kaynakların konumlandırılmasında DRL tabanlı PC-DQN ve AID-RL yaklaşımları geliştirilmiştir.
- Mobil Robotik: Görsel verilerle birlikte otonom keşif ve haritalama gibi görevlerde kullanılır.
Karşılaşılan Zorluklar
- Örnekleme verimsizliği: DRL ajanlarının etkili öğrenmesi için büyük miktarda deneyim gerekebilir.
- Güvenlik: Gerçek dünyada deneme-yanılma riskli olabilir.
- Yorumlanabilirlik: Derin modellerin karar alma süreçlerini açıklamak zor olabilir.
- Genellenebilirlik: Öğrenilen politikaların farklı ortamlarda yeniden kullanımı sınırlı olabilir.
Gelişim Alanları ve Araştırma Yönelimleri
- Meta-öğrenme: Ajanın farklı görevler arasında transfer yapabilmesini sağlar.
- Hiyerarşik Öğrenme: Görevleri alt görevlere ayırarak karmaşık davranışları öğrenmeyi kolaylaştırır.
- Açıklanabilir DRL: DRL kararlarının insan tarafından anlaşılabilir hale getirilmesini hedefler.
- DRL ve Resmî Tekniklerin Bütünleşimi: Özellikle güvenliğe duyarlı uygulamalarda doğrulama ve hata toleransı sağlamak için kullanılır.
