Ailesi tarafından eğitim öğretim için yeterli ve uygun imkân sağlanamayan çocukların yetişkin oluncaya kadar devlet tarafından tam zamanlı olarak yeme, içme ve barınma gibi ihtiyaçlarının sağlanarak okutulması süreci parasız yatılı olarak tanımlanabilir. Yetim evi ve ıslahevi gibi varoluş gerekçesi, çeşitli sebeplerle ailesiz kalan çocukların büyütülmelerini sağlamak olan kurumlardan farklıdır. Parasız yatılıda temel amaç çocukların yeme, içme ve barınma ihtiyaçlarının yanında okumalarını temin etmektir. Nitekim parasız yatılı talebeleri, tatil zamanlarında ya da ailelerinin durumu düzeldiğinde yatılı okumayı bırakıp normal şartlarda eğitimine devam edebilirler. Parasız yatılılık modern döneme ait bir eğitim kavramı ve düzenlemesidir. Medrese, tekke gibi yatılı eğitim veren kurumlar ise yatılı formatında eğitim kurumları değildir.
XIX. yüzyılda kamusal eğitimin yaygınlaşıp devletin bütün tebaasını eğitmeyi bir görev olarak üstlenmesiyle kimsesiz, fakir, yetim vb. çocukların eğitimi için farklı türlerde eğitim ortamları ortaya çıkmıştır. Yatılı okullar doğrudan devletin işlettiği sistemler olduğu gibi, özel işletme örnekleri de görülmüştür. Bunlardan biri de parasız yatılı (leylî) okullardır. Bütün leylî okullar elbette parasız değildir. Parasını verip yatılı okuyanlar olduğu gibi sınavla yatılı okullara kabul edilme de söz konusu olmuştur. Osmanlı Devleti'nde eğitimde modernleşme sürecinin başladığı Tanzimat'ın ilk senelerinden itibaren gerek devlet tarafından gerekse kamu adına çalışan teşekküller tarafından parasız yatılı eğitim hizmetleri ortaya çıkmıştır. Devletin bu alanda adım atmasında ve yeni kurumsallaşmada azınlık ve yabancı okulların hayli ilerlemiş olmasının tesiri söz konusudur.
Müslüman çocukların yatılı ve modern türde nitelikli eğitim almaları için atılan adımlardan ilki Cem'iyet-i Tedrîsiye-yi İslâmiye tarafından 1873'te İstanbul'da kurulan Darüşşafaka'dır. Okul öksüz ve yetim müslüman çocukları parasız okutmak için kurulmuştur. 1876 anayasası ile eğitim işiyle uğraşmak isteyenlere ruhsat verilmiş ancak belli sayıda talebenin parasız okutulması teşvik edilmiştir. Dolayısıyla özel okullar yetim, öksüz, kimsesiz ve başarılı çocuklardan bazılarını parasız okutmuşlardır.
Osmanlı Devleti'nin büyük toprak kayıpları yaşadığı XIX. yüzyılın ikinci yarısında muhacir çocuklarının eğitimi için gayret gösterilmiştir. Çocukların yaş aralığına göre rüştiyeler, idâdîler, ıslahhaneler, Mekteb-i Sultânî ve daha sonra sanayi mektepleri, Bahriye ve Tophane Sanayi mektepleri, Enderûn-ı Hümâyun Mektebi, ziraat mektepleri gibi hemen her eğitim kurumunda muhacir çocuklardan bir kısmının ücretsiz tahsili sağlanmıştır.
1869 yılı Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi'nin 42. maddesinde "Mekâtib-i Sultâniye'ye alınacak her sınıf tebaadan yüzde beş meccanen" yani parasız talebe alınacağı belirtilmiştir. Umum Mekâtib-i İdâdiye-yi Mülkiyenin İdâre-yi Dâhiliyelerine Mahsus Talimat'la (1328) fakir öğrenciler için parasız yatılı sistemi devam etmiştir. Bu talimatta parasız yatılı olarak alınacakların ne şekilde alınacakları ayrıntılarıyla açıklanmıştır.
Parasız yatılı eğitim Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. 1924'te köy çocukları için devlet bütçesinden yatılı okullar açılmaya başlanmıştır. Bu dönemde eğitim tamamıyla kamusal bir hizmet haline getirilerek yeni kimlik inşası ve ulus bütünlüğünün sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca 8 Haziran 1926 gün ve 915 sayılı Lise ve Orta Mekteplere Alınacak Leylî Meccanî Talebe Hakkında Kanun sonrasında yoksul öğrencilerin parasız yatılı olarak okullara kabul edilme uygulaması yaygınlaştırılmıştır. 1927'de 789 sayılı kanuna uygun olarak yatılı okullar talimatnamesi yayımlanmıştır. Bu dönemde parasız yatılı köy öğretmen okulları kurulmuştur. Sınavla dereceye girenlere köylerin eğitim sorununu çözmek amacıyla parasız yatılı okuma hakkı verilmiş, karşılığında "mecburi hizmet" şartı getirilmiştir. 5 Mayıs 1928 tarih ve 1237 sayılı Meccanî Leylî Talebenin Mecburi Hizmetlerine Dair Kanun ile bu kanuna ek olarak 30 Mayıs 1929 tarih ve 1484 sayılı ve 25 Mayıs 1938 tarih ve 3400 sayılı kanunlar yayımlanarak zorunlu hizmetin ayrıntıları açıklanmıştır.
1958'de Adana ili Ceyhan ilçesi Mustafabeyli kasabasında 19.000 metrekare alana inşa edilen ve 1959 yılında eğitime başlayan okul ile ilk "Yatılı Bölge Okulları ve Pansiyonlu İlköğretim Bölge Okulları"nın temeli atılmıştır. Bu okula 1963-1964 eğitim öğretim yılında yatılı kız öğrenciler de kabul edilmiştir. 1997-1998 eğitim öğretim yılında sekiz yıllık zorunlu eğitim uygulamasına başlanmasıyla birlikte bu okullar daha da önem kazanmış ve sayılarının hızla arttırılarak yaygınlaştırılması istenmiştir.
2006'da Yatılı Bölge Okulları ve Pansiyonlu İlköğretim Bölge Okulları'nın hizmet alanlarının aynı olması dolayısıyla "Yatılı İlköğretim Bölge Okulu" adıyla birleştirilmiştir. Bu yurtların yönetim ve koordinesinin yapılması, açılması, kapatılması, işletilmesi hususlarının takibi için Millî Eğitim Bakanlığı Teşkilat Kanunu'ndaki düzenlemelerde Ortaöğretim Burs ve Yurtlar Daire Başkanlığı birimi oluşturulmuştur. Halihazırda bu hizmetler 11 Ağustos 1982 tarihli ve 2698 sayılı Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Pansiyonları Kanunu ve bu kanuna dayalı olarak çıkarılan 30 Ekim 1983 tarih ve 18206 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı'na Bağlı Okul Pansiyonları Yönetmeliği'ne dayalı yürütülmektedir.
Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren yapılan bazı Millî Eğitim Şûrası ve kalkınma planlarında da okul pansiyonları ile ilgili kararlara yer verilmiştir. Bugün öğrenciler, Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı resmî pansiyonlara paralı ve parasız yatılı olmak üzere iki şekilde yerleştirilmektedir. Öğrencilerin yemek, barınma, kırtasiye, muayene-tedavi, giyim gibi ihtiyaçları Millî Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır. Parasız yatılı öğrencilere eğitim araç ve gereçleri, giyecek ve diğer ihtiyaçları için her yıl eylül ayında sosyal yardım ödemesi; pansiyonda kaldığı süre boyunca da tatiller dahil her ay için harçlık ödemesi yapılmaktadır. Türkiye'de 2020-2021 eğitim öğretim yılında pansiyonlu okul sayısı 3093'tür. Pansiyonların toplam kapasitesi 542.564'tür. Pansiyonlardan 22.093'ü paralı ve 298.126'sı parasız olmak üzere toplam 320.219 öğrenci yararlanmıştır.